offline
- djordje92sm
- Zaslužni građanin
- Pridružio: 11 Feb 2014
- Poruke: 665
- Gde živiš: U zemlji čuda-Srbiji i u svom svetu
|
IRANSKI NUKLEARNI PROGRAM
https://www.facebook.com/Sveovojsci/photos/a.18315.....59/?type=3
Iran ima nekoliko motiva da razvija nuklearno oružje: odbrambeno-bezbjednosne, želja za moći i uticajem u regionu i prestiž koji proističe, dijelom iz toga kako Iran vidi svoj položaj na međunarodnoj sceni, a dijelom načina na koji se pitanje nuklearnog programa prelama na unutrašnjem planu.
Strateški značaj Irana usled njegovog geografskog položaja, veličine i bogatstva naftom i gasom i istorija ugrožavanja suvereniteta od strane regionalnih i svjetskih sila su bezbjednosni razlozi koji motivišu Iran da razvije nuklearno oružje. Još tokom kolonijalnog perioda Iran je bio poprište imperijalnih ambicija, da bi nakon otkrića nafte 1908. postao žrtva nefer uslova eksploatacije svojih prirodnih resursa. Ta praksa je nastavljena tokom Prvog i Drugog svetskog rata, kada su Britanija i Rusija podijelile Iran na sfere uticaja. Tokom Hladnog rata, kao američki saveznik Iran je imao ulogu brane sovjetskom uticaju i daljem širenju komunizma. U namjeri da zaštite svoje energetske interese kao i da spriječe da Iran padne pod uticaj Kremlja SAD su preko CIA , svrgnule lijevo orijentisanog premijera Mosadeka, nakon čega je na vlasti učvršćen provjereni ali nepopularni šah Reza Pahlavi. Iranska talačka kriza i islamska revolucija su produbile neprijateljstvo između Irana i Amerike, i od tada pa do danas ove dvije zemlje nemaju diplomatske odnose. Listi iranskih trauma treba dodati i agresiju koju je Irak na njih izvršio 80-tih godina 20. vijeka i osmogodišnji rat koji je usledio. Ključni događaj iz novije istorije koji dodatno navodi Iran da strahuje za sopstvenu bezbjednost je američka nasilna promjena režima u Iraku i dugogodišnje prisustvo velikog broja američkih trupa u gotovo svim zemljama koje okružuju Iran. Za Iran, koji nema konvencionalni vojni potencijal kojim bi mogao da odgovori ovim bezbjednosnim prijetnjama, jedino nuklearno oružje predstavlja dovoljnu silu kojom bi mogao da odvrati potencijalne agresore.
Međutim, pored odbrambenog karaktera koji ima nuklearno oružje, omogućava i projekciju moći izvan države što bi dodatno unaprijedilo poziciju Irana u regionalnom nadmetanju kao i za pregovaračkim stolom. Do sada je Iran uglavnom bio žrtva u ovom nadmetanju i, iako je nezaobilazan regionalni faktor, nije uspjevao da iz toga profitira. Pored toga, iz iranske bliskoistočne politike može se zaključiti da Iran ima ambiciozne regionalne aspiracije. Tako Iran ostvaruje značajan uticaj u rivalskim zemljama putem podržavanja militantnih grupa. Konkretno, Iran je obučavao i finansirao šitske pobunjenike Muktade Al Sadra u Iraku nakon ulaska američkih snaga, zatim šitsku manjinu u Saudijskoj Arabiji, svom drugom regionalnom rivalu. Idejni je tvorac, finansijer, politički mentor i snabdevač oružjem libanskog Hezbolaha, koji je koristio kao asimetrično oružje protiv Izraela, ali i kao svog agenta po šitskoj liniji u unutrašnjoj politici Libana. Podržavanjem Hamasa i Islamskog džihada u Gazi, Iran potencijalo kupuje mesto za pregovaračkim stolom u bliskoistočnom mirovnom procesu. Međutim, svi ovi potezi nose sa sobom i značajne rizike kao što su na primer gubitak legitimiteta zbog upotrebe terorizma kao sredstva spoljne politike ili komplikacija odnosa sa klijentskim grupama jer se nad njima ne može održati potpuna kontrola. Nasuprot tome, posjedovanje nuklearnog oružja uliva strah i omogućava ostvarivanje većeg uticaja i poboljšanje iranske pozicije na međunarodnoj i lokalnoj političkoj sceni. Dovoljno je pogledati na koji se način velike sile odnose prema Sjevernoj Koreji i Pakistanu koje su nuklearne sile, da bi se shvatilo kojom logikom se Iran može voditi.
Osim odbrambene funkcije i pregovaračkog keca u rukavu, Iranu je primamljiv i prestiž koji proističe iz pripadnosti klubu malobrojnih nuklearno naoružanih država. Iran je već dosta dugo međunarodno izolovan i ostrakizovan, što pored ekonomskih posledica ima i uticaj na to kako ova nacija, koja je ponosna na svoje persijsko nasleđe i dugu tradiciju i kulturu, vidi svoj položaj u svetu odnosno na to kako bi oni željeli da budu viđeni i prihvaćeni. Pored toga, herojska borba Irana za ostvarivanje njegovog legitimnog prava da razvija nuklearni kapacitet u mirnodopske svrhe, kako je to predstavljeno domaćoj javnosti, je dovedena na nivo jednog od važnijih nacionalnih interesa i postala je stvar nacionalnog ponosa. Iranska Narodna banka je 2007. godine štampala tada najveću novčanicu od 50 000 rijala sa modelom atoma na mapi Irana i citatom proroka Muhameda: "Ako je znanje i u sazvežđu Plejada, persijanci će ga naći". Ovo pitanje je toliko postalo upleteno u unutrašnju politiku zemlje da, bez obzira što je izvor sve jačeg zaoštravanja odnosa sa Zapadom i susjedima, te uvođenja novih sankcija, odstupanje od sadašnje pozicije bi u Iranu bilo viđeno kao podlijeganje prtiscima i srozavanje položaja zemlje.
Bez obzira na to što Iran ima opravdane bezbjednosne i istorijske razloge da sumnja u namjere velikih sila, i međunarodna zejednica ima razloga da sumnja u namjenu iranskog nuklearnog programa. Iako je počeo da razvija program 50-tih godina prošlog veka uz pomoć zapadnih sila pod okriljem programa Atomi za mir, priroda Iranskog nuklearnog programa je postala predmet sumnje između 2002 - 03. kada su otkrivena neprijavljena postrojenja za obogaćivanje uranijuma u Natancu i Bušeru. Najnovije iransko postrojenje u Fardu je takođe izgrađeno tajno, iako je Iran potpisnik Sporazuma o zabrani proliferacije i dodatnog protokola sa Međunarodnom agencijom za atomsku energiju (IAEA), i tek nakon što je uhvaćen u laži 2009. Iran je prijavio ovaj reaktor. Ono čemu nas istorija uči je da su i druge zemlje pod maskom mirnodopskog nuklearnog programa napravile bombu. Ni Iran, naravno, neće to uraditi na očigled ostatka svijeta, ali može, kao što su to prije njega uradili Indija i Pakistan, da koristeći dozvoljene procedure koje imaju dualni karakter (koriste se i u vojnom i u mirnodopskom programu) dođe do oružja. Upravo tajno skretanje materijala u neprijavljenje objekte u kojima se obogaćuje uranijum u vojne svrhe je jedan od modusa nuklearne proliferacije, pa otuda sumnja da i Iran ide istim putem.
Procjene koje su dostupne javnosti uglavnom se slažu da bi Iran s obzirom na dosadašnji nivo razvijenosti programa (količinu fisionog materijala i broj centrifuga koje mogu da obogate značajnu količinu uranijuma do 20%), teoretski mogao da napravi bombu, a da bi ostale izazove na putu ka posedovanju funkcionalnog nuklearnog oružja, koje bi igralo ulogu u odbrani zemlje, mogao da prevaziđe u nekoliko narednih godina. Ako je to tačno, pitanje koje se postavlja je da li postoji razlog za strah od nuklearnog Irana?
Prvi razlog za strah je da će izuzetno razorno i opasno oružje biti na raspolaganju ajatolasima koji veruju u dolazak 12. imama i koji bi mogli, usled apokaliptične vizije sveta i istorije, da ga neodgovorno iskoriste. Ako su njegove vođe potpuno iracionalne, svi bi mi trebalo da se plašimo nuklearnog Irana. Pa čak i kada postoji niz argumenata koji govore u prilog tome da se iranski političari vode ovozemaljskim aršinima, i mada znamo da postoji nadmetanje u unutrašnjoj politici, različiti centri moći i odlučivanja, uvek postoji ono: “što ako?” Na kraju krajeva, Islamska republika Iran jeste teokratska država. Izrael je prvi koji osjeća ugroženost od iranske ideologije i otuda mogućnost da on sam ili uz američko zeleno svetlo/pomoć, preuzme vojnu akciju protiv Irana. Obzirom na veličinu Izraela, Iran bi potencijalno mogao da uništi njegovu populaciju kada bi posjedovao nuklearno oružje. Iako postoji uverenje da je, upravo zbog svog razornog karaktera, nuklearno oružje neupotrebljivo, to Izraelu može djelovati naivno jer od postanka živi okružen neprijateljima i opterećen je nasleđem holokausta. Iz izraelske perspektive vrijedi učiniti sve što je na raspolaganju kako bi se uklonila mogućnost da dođe do novog, ovog puta nuklearnog, holokausta.
Drugi razlog je vezan za dalju horizontalnu proliferaciju nuklearnog oružja na druge države ili entitete posebno u regionu. Postoji bojazan da bi Iran mogao da prenese tehnologiju ili samo oružje nekoj terorističkoj grupi ili drugoj državi. Čak i kada to ne bi bila državna politika, jer zašto bi Iran toliko osnažio neki drugi entitet koji potom ne bi mogao da kontroliše, moglo bi da se desi da usled nedostataka unutrašnjeg institucionalnog kapaciteta dođe do odliva informacija i tehnologije, ili pak organizovanog državnog trgovanja istom. Upravo na taj način, zahvaljujući proliferacionoj mreži A. K. Kana, jednog od tvoraca pakistanskog nuklearnog programa, elementi nuklearne tehnologije su stigli do Severne Koreje, Libije i Irana. Što se kaskadne proliferacije tiče, nuklearni Iran bi mogao da pokrene Irak i Saudijsku Arabiju da razviju svoje programe kako bi mogli da pariraju Iranu. Ovo bi potencijalno moglo da dovede do nuklearizacije celog regiona i dodatno usložni regionalnu bezbjednosnu dinamiku. I na kraju, nije poželjno dopustiti kršenje neproliferacione norme zato što to ima opšti erodirajući efekat na sistem zaštite od nuklearnog naoružanja.
Jedna od opcija koja se sve češće pominje i koju zagovaraju pojedinci naročito u američkoj javnosti je vojna akcija koja bi ciljala konkretna postrojenja. Ova opcija je ponovo aktuelizovana, između ostalog, i zato što su Amerikanci povukli trupe iz Iraka pa strah od iranskog uzvraćanja protiv njih nije više u tolikoj mjeri ograničavajući faktor kao što je to bio u vreme Bušove administracije i na početku Obaminog mandata. Otežavajuće okolnosti u ovom scenariju su raštrkanost iranskih objekata i njihova ukopanost, kao i posebna ojačanja zbog kojih se ne mogu lako uništiti. Pored toga, neka postrojenja su izgrađena u blizini velikih gradova i napadi bi mogli da izazovu mnogobrojne civilne žrtve. Drugi način bi mogao da bude diverzija ili tajna operacija kojom bi se onesposobio proizvodni proces. Čak i kada bi napad na Iran, bilo od strane Izraela ili Amerike, bio hirurški precizno izvedena akcija i kada bi zanemarili eskalaciju sukoba koja bi mogla da uslijedi, obije ove mogućnosti bi vjerovatno samo odložile dan kada će Iran imati nuklearno oružje, ali ne bi donijele trajno rešenje.
Druga opcija bi bila da se čeka promjena režima u Iranu. To je, međutim, velika nepoznanica jer se ne može predvidjeti kada i da li će do toga doći. Ako potraje, a Iran se na neki drugi način ne omete ili privoli, može da iskoristi to vreme da u potpunosti ovlada svim neophodnim elementima vojne nuklearne tehnologije. Osim toga, ne postoji garancija da će stav neke druge vlasti u Iranu biti drastično drugačiji prema nuklearnom programu ili da će biti mekši prema Izraelu i Americi. Ono što bi dolazak nekog umjerenijeg na vlast mogao da donese je otvaranje vrata za poboljšanje odnosa sa ovim zemljama i možda novi početak.
Treća opcija bi bila da se Iranu priznaju legitimni strahovi za sopstvenu bezbjednost i značaj koji ova zemlja ima u regionu pa da se na osnovu toga traži rešenje. Ono što je do sada uspijevalo da spriječi nuklearnu proliferaciju u više navrata jeste sklapanje saveza ili davanje bezbjednosnih garancija. Kada bi se tako nešto ponudilo Iranu, on ne bi morao sam da traži način za kredibilno odvraćanje. Ovde se postavlja pitanje, obzirom na mnoge istorijske nepravde koje su učinjene Iranu, kome bi Iran mogao da vjeruje, i sa druge strane, da li bi uopšte Amerika, prije svega, bila spremna da napravi iskrenu ponudu koju bi Iran mogao da prihvati.
Opcija koja se oslanja na prethodnu je nastavak ili otpočinjanje novih pregovora koji bi ponudili Iranu ublažavanje ili ukidanje sankcija u zamenu za odricanje od nuklearnog programa. Ključ i ovog rešenja bi morala da bude Amerika. Sankcije Ujedinjenih nacija i trgovačke sankcije Evropske unije pod kojima se Iran nalazi nisu jedini iranski međunarodni problem. Daleko veći problem su američke sankcije zbog iranskog sponzorisanja terorizma, i to što je Iranska revolucionarna garda, jedinica Vojske Irana, na listi terorističkih organizacija koju sastavlja američki Kongres. Procedura ukidanja ovih sankcija je izuzetno komplikovana, i pored administrativnih prepreka kao što je čitav niz uslova koje bi Iran morao da ispuni da bi dokazao da više ne podržava terorizam..
Preneseno na Bliski istok možemo da očekujemo da bi nuklearizacija Irana dovela do novih indirektnih sukoba, koje bi izazvao osnaženi Iran, ali da u odnosu na Izrael, na drugom nivou, nuklearno oružje može imati stabilizujući efekat upravo zbog straha od njegove razorne moći. Tako bar kaže teorija. Ali dovoljno je da samo jedna bomba eksplodira i da to sve padne u vodu.
No, projektila većeg dometa Iranci i nemaju mnogo, samo četiri lansera za 20 projektila „Shahab-3”, te 16 lansera za „Shahab-1” i „Shahab-2” I dr… Iranci su proteklih godina razvili nekoliko tipova balističkih raketa, od „Shahab-1”, dometa od 1.300 km do „Shahab-3” s dometom od 1.500 km. Tu su i projektili tipa „Gadr” i „Sajil”, dok je status rakete srednjeg dometa tipa „Ashura” za sada nepoznat. Sve te rakete nisu pod komandom vojske, već Islamske revolucionarne garde.!!!!
https://www.facebook.com/Sveovojsci/photos/a.18315.....59/?type=3
|
