offline
- wulfy
- Građanin
- Pridružio: 30 Mar 2017
- Poruke: 80
- Gde živiš: Budva - Crna Gora
|
Napisano: 25 Feb 2024 23:09
VAZDUHOPLOVI
VAZDUHOPLOVSTVO VOJSKE CRNE GORE
Kada je 2006 god. formirana Vojska Crne Gore ona je u svom posjedu imala 41 vazduholov (4 aviona Utva 75, 17 aviona Super Galeb, 5 helikoptera Mi-8T i 15 helikoptera Gazela). Ipak, nisu svi bili operativni. Trenutno je na spisku 23 vazduhoplova (3 aviona Utva 75, 3 aviona Super Galeb, 1 avion Cesna 412B, 11 helikoptera Gazela, 3 helikoptera Bell 412 i 2 helikoptera Bell 505), ali je od toga operativno šest, te trenutno ne postoji niti jedan naouružani vazduhoplov (u planu je da se dva Bell 412EPI naoružaju, dok je Bell 412EP predviđen za sanitet). Poslije ovog opšteg uvoda evo detaljno o svim vazduhoplovima i njhovoj ulozi u VVCG (Vazduhoplovstvo Vojske Crne Gore).
HELIKOPTERI
srednji transportni helikopter Mil Mi-8T
Helikopter Mil Mi-8T ima ukupno dozvoljenu težinu od 13 tona (masa praznog helikoptera je 6,9 tona), a uz pomoć dva motora koji razvijaju po 1.119 KS i rotora prečnika 21,3 m može da dosegne maksimalnu brzinu od 225 km/h. Dolet mu je do 480 km. Proizvodi se od 1962 god., te je jedan od najzastupljenijih helikoptera na svjetu (napravljen u više od 17.000 primjeraka u svim varijantama). Jugoslavija je prvih 24 helikoptera ovog tipa nabavila 1968 god., te je do sredine osamdesetih nabavljeno 92 ovih vazduhoplova. Raspadom SFRJ novoformirane vojske na područiju bivše Jugoslavije imaju ove helikoptere.
Osamostaljivanjem Crne Gore 2006 god. na njenoj teritoriji se našlo 5 ovih helikoptera. Od tih pet niti jedan nije bio ispravan (prizemljeni su 2004 god.). Kirgistan je kupio četri helikoptera evidencijskih brojeva 12302 (u Kirgistanu dobija broj EX-507, pa potom EX-40024), 12308 (u Kirgistanu dobija broj EX-504, pa potom EX-40022), 12354 (u Kirgistanu dobija broj EX-511, pa potom EX-40027) i 12361 (u Kirgistanu dobija broj EX-509, pa potom EX-40025). Sva četri su u međuvremenu u Kirgistanu povučeni iz upotrebe. Jedan preostali Mil Mi-8T evidencijskog broja 12310 je bio u Golubovcima do 2022 god. kada je doniran Ukrajni za rezervne dijelove. Izvor fotografije Jetphotos.
laki helikopter Gazela
Gazela (Gazelle) je laki višenamjenski helikopter koji su razvile francuska kompanija Aerospecijal (Aérospatiale) i britanska kompanija Vestland Helikopters (Westland Helicopters). Osim u Francuskoj i Velikoj Britaniji ovaj helikopter se proizvodio u Egiptu i Jugoslaviji. Ovo je prvi helikopter kojim može upravljati jedan pilot u svim vremenskim uslovima. Prototip oznake SA 340 se pojavio 1967 god., a 1968 god. na SA 341 su urađene određene izmjene (po zahtjevu britanaca), te se 1971 god. pojavljuje predserijska varijanta SA 341.1001 sa pogonskim motorom Astazur IIIA (Astazou IIIA). Sljede modeli kojima se po abecedi mjenja oznaka: SA 341B (Westland Gazelle AH.1), SA 341C (Westland Gazelle HT.2), SA 341D (Westland Gazelle HT.3) i SA 341E (Westland Gazelle HCC.4) su varijante za britansku vojsku. SA 341F je varijanta za francusku vojsku, SA 341G je civilna varijanta, a SA 341H je vojna verzija namjenjena za izvoz i koja se proizvodila u Jugoslaviji po licenci. SA 342J je civilna varijanta sa jačim motorom, SA 342K je vojna verzija za izvoz sa jačim motorom, SA 342L je vojna verzija sa jačim motorom Astazur XIV (Astazou XIV), a SA 342M je varijanta za francusku vojsku naoružan protivoklopnim naouružanjem.
JRV (Jugoslovensko Ratno Vazduhoplovstvo) je zainteresovano za ovaj laki višenamjenski helikopter, te se od 1973 do 1978 god. u Jugoslaviju se isporučuje 21 primjerak modela Aerospatiale SA-341H Gazelle, svi u varijanti HO-42 kao opšti helikopter. Od 1978 do 1986 god. u fabrici Soko u Mostaru je po licenci proizvedeno 94 primjerka helikoptera Soko-Aerospatiale SA-341H Gazela u nekoliko varijanti. Pogonski motor Astazur IIIB (Astazou IIIB) se prozvodio po licenci u fabrici ,,21 maj’’ u Rakovici. Ovih 94 helikoptera su se radili u nekoliko varijanti: SA 341H HO-42 kao opšti helikopter, SA 341H HS-42 kao spasilački helikopter, SA 341H HI-42 kao izviđački helikopter i SA 342H HN-42M kao naoružani helikopter. Helikopter SA-341H ima težinu od 917 kg, a uz pomoć motora koji razvija 590 KS i rotora prečnika 10,5 m može da ponese 883 kg, te mu je maksimalna brzina 310 km/h, a domet do 650 km. Od 1986 do 1991 god. u Mostaru je proizvedeno još 63 jača helikoptera sa pogonskim motorom Astazur XIV (Astazou XIV) u verzijama SA 342L HO-45 kao opšti helikopter i SA 342 HN-45M kao naoružani helikopter. Razlika u odnosu na predhodnika ta što SA-342L ima motor koji razvija 858 KS te mu je nosivost 1.025 kg.
Od 178 ovih helikoptera, koliko ih je posjedovalo JRV, vazduhoplovstvo Crne Gore je nasljedilo 15 Gazela, mada je vojska Crne Gore upravljala sa njih 14. Naime 2005 god. je na osnovu odluke Ministra odbrane Savezne Republike Jugoslavije helikopter Aerospatiale SA-341H Gazelle HO-42 evidencijskog broja 12613 ustupljen na privremeno korišćenje Ministarstvu Unutrašnjih Poslova Crne Gore. C-2 pregled se radi kada vazduholpov nakupi 4.000 radnih sati ili 12 kalendarskih godina (šta od ta dva prije istekne). Upravo su C-2 pregledi rađeni 2008 i 2009 god. u avio servisu ,,Ikar’’ iz Banja Luke na tri modela Soko-Aerospatiale SA-341H Gazela HO-42 evidencijskih brojeva 12657, 12671, 12752 (ova zadnja je bila HI-42, ali je prepravljena u HO-42) i jednom Soko-Aerospatiale SA-342L Gazela HN-45M evidencijskog broja 12943. Takođe su od 2010 do 2012 god. u istom avio servisu ,,Ikar’’ urađeni servisi na dva Aerospatiale SA-341H Gazelle HO-42 evidencijskih brojeva 12631 i 12634 i dva Soko-Aerospatiale SA-342L Gazela HN-45M evidencijskih brojeva 12938 i 12941. Tada su resursi na tim servisiranim helikopterima produženi do 2021 god. U blizini Luštice se 2.9.2011 srušio Soko-Aerospatiale SA-341H Gazela HO-42 broja 12752 kada ginu sva tri člana posade. Tokom 2014 god. vlada Crne Gore prihvata prjedlog Ministarstva Odbrane Crne Gore kojim se helikopter Aerospatiale SA-341H Gazelle HO-42 evidencijskog broja 12613 ustupa na trajno korišćenje MUP-u. Tada dobija civilni registracijski broj 40-HFB (imao je od 2005 civilne oznake, pa je prva iznaka zapravo YU-HFB). Da bi se poboljšlo održavanje i logistika oko helikoptera tokom 2014 god. se sklapa ugovor sa Erbasom u vrjednosti od 400.000 eura kako bi bili isporučeni originalni djelovi, alat, oprema i tehnička dokumentacija, ali francuzi nisu htjeli da preuzmu odgovornost za primjerke proizvedene u Jugoslaviji. Da je adekvatno održavanje ovih vazduhoplova prestavlja problem pokazao je i incident 10.6.2016 god. kada se Soko-Aerospatiale SA-342L Gazela HN-45M broja 12941 srušio kod Komanskog mosta sa dva člana posade koji su teško povređena. Tokom 2018 god. Soko-Aerospatiale SA-341H Gazela HI-42 evidencijskog broja 12703 i Soko-Aerospatiale SA-342L Gazela HN-45M evidencijskog broja 12939 su trebali biti poslati u Banja Luku kako bi im se produžili resursi do 2030 god. Planirano je da uz ta dva servira još tri helikoptera, ta da ih ukupno pet ostane operativno do 2030 god. Zbog neadekvatnog održavanja, nedostatka djelova i isteklih resursa tokom 2020 god. donesena je odluka da se svih 12 helikoptera prizemlji. Sloveniji je za potrebe njihovog vojnog muzeja 2023 god. ustupljen Soko-Aerospatiale SA-342L Gazela HN-45M evidencijskog broja 12934, proizveden 1991 god. U Crnoj Gori je trenutno 11 ovih helikoptera: dva Aerospatiale SA-341H Gazelle HO-42 (evidencijskih brojeva 12631 i 12634), dva Soko-Aerospatiale SA-341H Gazela HO-42 (evidencijskih brojeva 12657 i 12671), jedan Soko-Aerospatiale SA-341H Gazela HI-42 (evidencijskog broja 12703), dva Soko-Aerospatiale SA-342L Gazela HO-45 i četri Soko-Aerospatiale SA-342L Gazela HN-45M (evidencijskih brojeva 12935, 12938, 12939 i 12943). Prizemljeni su, na prodaju su, a prosječna cijena je oko 30 hiljada eura po helikopteru. Izvor fotografije Ministarstvo odbrane Crne Gore (MOCG).
višenamjenski helikopter Bell 412
Helikopter Bell 412 se razvio iz helikoptera Bell 212, a glavna razlika je rotor koji na 412 ima četri kraka, a na 212 ima dva kraka. Prvi prototip je poletio 1979 god., a od 1981 god. počinje proizvodnja. Uz model Bell 412 koji ima turbinske motore P&WC PT6T-3B pravio se i model Bel 412SP (Special Performance) sa turbinskim motorima P&WC PT6T-3BF. Njega 1991 god. nasleđuje Bell 412HP (High Performance) koji ima turbinske motore P&WC PT6T-3BG. Od 1997 god. proizvodi se varijanta Bell 412 EP (Enhanced Performance), a pogone ga turbinski motori P&WC PT6T-3DF. Tokom 2013 god. predstavljen je Bell 412EPI sa motorima P&WC PT6T-9, a koji imaju elektronsku kontrolu istih, unapređene komande sa displejima osteljivim na dodir kao i poboljšane karakteristike lebdenja. Bell 412 EPI ima težinu od 3.079 kg, a uz pomoć motora koji razvijaju 1.250 KS i rotora prečnika 14,02 m može da ponese 2.319 kg. Maksimalna brzina je 260 km/h, a domet do 980 km.
Tokom 2018 god. su kupljena tri helikoptera, jedan polovni Bell 412EP iz 2002 god. i dva nova Bell 412EPI. Sva tri helikoptera su plaćena 30.000.000,00 €. Evidencijski broj za Bell 412 EP je XHB307, a za Bell 412 EPI su XHB032 i XHB033. Za ova tri helikoptera potrebno je 18 pilota (9 posada), a svaki pilot bi trebao da ima nalet od minimum 120 minuta godišnje. Uz pilota ide jedan inžinjer i dva mehaničara. Izvor fotografija MOCG.
laki helikopter Bell 505 Jet Renger X
Prototip lakog helikoptera Bell SLS (Short Light Single) je prikazan 2013 god. u Parizu, a sledeće 2014 god. na sajmu u Kaliforniji dobija oznaku Bell 505. Proizvodnja mu počinje 2016 god. kada ima puni naziv Bell 505 JRX (Jet Renger X), a prvom kupcu je isporučen 7. Marta 2017 god. Do 2018 god. isporučeno je 100, a do avgusta 2019 god. 200 ovih helikoptera. Bell 505 Jet Renger X ima težininu od 989 kg, a uz pomoć motora koji razvija 505 KS i rotora prečnika 11,28 m može da ponese 680 kg. Maksimalna brzina je 232 km/h, a domet je do 617 km. Vojska Crne Gore kupuje dva ova helikoptera za 3.267.234,77 €, te služe za obuku pilota. Zanimljivost je da je VCG prva vojska na svjetu koja je kupila ove helikoptere kao vojne. Naručena su još dva, a trebala bi stići do kraja 2025 god. Evidencijski brojevi su za Bell 505 Jet Renger X su C-GSZU (serijski broj 65326) i C-GUPU (serijski broj 65318). To su evidencijski brojevi sa kojima su doleteli u Crnu Goru, nisam našao podatak da su dobili brojeve VVCG, a koji bi trebali da budu XHB??? (znakovi pitanja su cifre). Izvor fotografije MOCG.
AVIONI
školski avion Utva 75
Avion Utva 75 pokreće američki klipni motor u bokser konfiguraciji koji razvija 180 KS. Ukupno dozvoljena težina aviona je 1.140 kg (od toga je sopstvena masa aviona 720 kg), a maksimalna brzina mu je 190 km/h. Domet aviona je 600 km, a za uzletanje/sletanje mu je potrebno manje od 400 m. Školski avion na kojem se obučavaju vojni piloti, te se zato na krilima ili točkovima mogu kačiti razna naouružanja. Pokušan je i izvoz ovog aviona, ali zbog ogromne potrošnje goriva, lošeg zaptivanja kabine, velike buke i male brzine nije se plasirao van Jugoslavije. Od 1978 do 1985 god. u Pančevu je proizvedeno 136 ovih aviona. Ovaj avion je često ustupan raznim aero klubovima kada je tada dobijao civilne oznake, iako je i dalje bio u sastavu JRV (Jugoslovensko Ratno Vazduhoplovstvo). Raspadom Jugoslavije sve države nasljednice su imale ove avione u svojim flotama, te tada i civili (pojedinci ili klubovi) postaju vlasnici. Uz sve gore nabrojane mane treba dodati još jednu, ovo je avion koji je imao najviše incidenata. Recimo, avion evidencijskog broja 53101 koji je ustupljen aero klubu ,,Ivangrad’’, te je imao i civilni broj YU-DLZ se 1989 god. srušio u Ivangradu (današnje Berane).
Vojska Crne Gore je nasljedila četri aviona Utva 75 sa evidencijskim brojevima 53195, 53253, 53257 i 53260. Onaj sa evidencijskim brojem 53253 se srušio u Skadarsko jezero. Preostala tri aviona su poslije tog icidenta proglašena zastarjelim, a 2016 god, je donjeta odluka o prodaji. Da li su prodati, i ako jesu kome su prodati, je informacija do koje nisam mogao da dođem. U izveštaju Ministarstva odbrane za 2019 god. bar jedna Utva 75 se vodila na stanju.
Interesatno je da osim pomenutih vojnih u Crnoj Gori ima i pet civilnih aviona. Dva su u vlasništvu aero kluba ,,Berane’’, evidencijski broj 53196 (civilni YU-DHK, mislim da nije imao CG oznaku 40) i evidencijski broj 53232 (civilni YU-DJR, a u Crnoj Gori je 40-DJR), a oba propadaju u hangarima aerodroma Berane. Aero klub ,,Nikšić’’ ima onaj evidencijskog broja 53168 (civilni YU-DGA, odnosno 40-DGA) proizveden 1980 god. Aero klub ,,Boka’’ iz Tivta posjeduje 53174 (civilni YU-DGJ, odnosno 40-DGJ) proizveden 1983 god. i aero klub ,,Špiro Mugoša’’ iz Podgorice posjeduje 53197 (civilni YU-DHL, odnosno 40-DHL) proizveden 1982 god. Izvor fotografija MOCG.
školsko-borbeni avion Soko G4 Supergaleb
Ukupno dozvoljena težina aviona je 6.300 kg (od toga je sopstvena masa aviona oko 3,2 tone), a uz mlazni motor Rolls-Royce Viper 632-46 (rađen po licenci u Jugoslaviji) može da dosegne 920 km/h. Prvi prototip je poleteo 18.7.1978 god., a serijska proizvodnja u Mostaru počinje 1983 god, te je do 1991 god. proizvedeno 85 ovih vazduhoplova. Predviđena upotreba ovog aviona uz redovne servise je 30 godina. Tokom bombardovanja 1999 god. na aerodromu Golubovci (Šipčanik) uništeno je 9 ovih aviona.
Osamostaljivanjem Crne Gore 2006 god. nasljeđeno je 17 aviona G-4. Srbiji je tokom 2010 god. ustupljeno dva simulatora, šest aviona (evidencijski brojevi 23625, 23626, 23627, 23641, 23644 i 23745) i gomila rezervnih djelova u zamjenu za zastave partizanskih jedinica iz Crne Gore (koje su bile u Vojnom muzeju u Beogradu), akcije građevinske firme ,,Novi prvoborac’’ iz Herceg Novog (dio akcija je posjedovalo ministarstvo odbrane Srbije) i 6.000 dokumenata ,,personalnih dosijea’’. Svih šest aviona su bili operativni tako da su sopstvenim pogonom stigli na aerodrom u Batajnici (Srbija). Iste te 2010 god. hrvatska kompanija ZPZ Aerospace Group kupuje sedam aviona (evidencijski brojevi 23648, 23675, 23676, 23677, 23679, 23680 i 23681). Ostala četri aviona su prizemljena 2012 god., a od 2017 god. su ponuđeni na prodaju (zajedno sa rezervnim djelovima). Tokom 2023 god. jedan je poklonjen Sloveniji (za potrebe vojnog muzeja), i to onaj sa evidencijskim brojem 23467, proizveden 1986 god. Preostala tri evidencijskih brojeva 23690 (proizveden 1987 god.), 23692 (proizveden 1988 god.) i 23729 (proizveden 1991 god.) su ponuđeni na prodaju, ali su im istekli resursi (30 godina), mada se remontom resursi mogu produžiti na još osam godina. Izvor fotografije MOCG.
laki putnički avion Cessna 421B Golden Eagle
Cesna 421 se pojavila 1967 god., prvi redizajn ima 1969 god., te mu je oznaka Cesna 421A, a redizajn iz 1971 god. donosi produženje nosa (veći prtljažnik) i veći raspon krila kada je oznaka aviona Cesna 421B. Zadnji redizajn iz 1975 god. donosi oznaku Cesna 421C. U svim varijantama se do 1985 god. proizveo 1.901 avion. Cesna 421B je napravljna u 699 primjeraka, a imala je nekoliko podverzija. Cessna 421B Golden Eagle je pogonjena sa dva motora Continental GTSIO-520-Hs od po 375 KS, a uz težinu aviona od oko 2 t može da ponese još oko 1,3 tona, te mu je maksimalna brzina 474 km/h.
Konkretan primjerak je proizveden 1972 god., a vlada Crne Gore ga je kupila 29.6.2010 god. Korišćen je za aviofotometrijsko snimanje, te ga je koristila Uprava za nekretnine. Brzo je prizemljen i dugo godina je stojao u tom stanju. Ministarstvo odbrane 2018 god. ulaže novac u modernizaciju i servis ovog aviona te ga od tada koristi vojska za obuku, trenažu, transport, vezu, kontrolu vazdušnih prostora i prevoz VIP ličnosti. Iako je vlasnik Ministarstvo odbrane ovaj vazduhoplov ima civilne oznake, pa je evidencijski broj za avion Cessna 421B Golden Eagle 40-BRO. Jedini operativni avion u VVCG. Izvor fotografije MOCG.
AVIO HELIKOPTERSKA JEDINICA MINISTARSTVA UNUTRAŠNJIH POSLOVA
Prva dva helikoptera u Jugoslaviji su Hiller UH-12 koje je 1953 god. kupio JAT za potrebe poljoprivredne avijacije (registarske oznake YU-HAA i YU-HAB). Sledeće 1954 god. vojska dobija prve helikoptere. Zapadne države su preko programa MDAP Jugoslaviji donirali 10 višenamjenskih helikoptera Sikorski S-51 (Sikorsky S-51). Tokom 1957 god. vojska kupuje četri helikoptera Sikorski H-19 (Sikorsky H-19), te je to i prvi helikopter koji se proizvodio u Jugoslaviji (po licenci od 1961 god. kao Soko S-55). Za potrebe Saveznog geološkog zavoda su 1959 god. kupljena dva helikoptere Agusta Bell 47J Ranger (registarske oznake YU-HAC i YU-HAD), da bi 1961 god. za iste potrebe bilo nabavljeno još tri ista helikoptera (registarske oznake YU-HAE, YU-HAF i YU-HAG), a 1963 god. još dva Agusta Bell 47J Ranger helikoptera (registarske oznake YU-HAH i YU-HAI). Prvi helikopteri za policiju (tada miliciju) su nabavljeni 1965 god.: Agusta Bell 47G-4 (registarska oznaka YU-HAJ) za RSUP (Republički Sekretarijat Unutrašnjih Poslova) Hrvatske, Agusta Bell 47J-2A (registarska oznaka YU-HAK) za SSUP (Savezni Sekretarijat Unutrašnjih Poslova) koji je 1967 god. predat RSUP Slovenije, Agusta Bell 47J-2A (registarska oznaka YU-HAL) za RSUP Srbije i Agusta Bell 47J (registarska oznaka YU-HAM) za RSUP Hrvatske.
Na zahtjev Izvršnog vijeća Crne Gore 1972 god. se formira helikopterska jedinica Republičkog sekretarijata unutrašnjih poslova Crne Gore. Avione za gašenje požara je tada posjedovalo Jugoslovensko Ratno Vazduhoplovstvo u okviru Jugoslovenke Narodne Armije. Kada su 1994 god. prodati Kanaderi tadašnja Ministarstva unutrašnjih poslova preuzimaju poslove izviđanja i gašenja požara iz vazduha. Nabavkom aviona to postaje avio helikopterska jedinica. Danas na papiru aviohelikopterska jedinica raspolaže sa 10 vazduhoplova (1 helikopter AB 206A, 1 helikopter AB 212AM, 1 helikopter AB 412EP, 1 helikopter Gazella, 2 aviona Dromader i 4 aviona AT 802), ali opertivno pet ovih vazduholova. Tokom 2018 god. rađena je studija o potrebi nabavke dva srednje teška univerzalna helikoptera, te se tokom 2023 god. ponovo to pitanje aktuelizovano.
HELIKOPTERI
laki helikopter Agusta Bell 206A
Američka mornarica je 14.10.1960 god. od 13 proizvođača tražila laki izviđački helikopter. U januaru 1961 god. predstavljen je Bell D-250 (vojna oznaka YHO-4) koji je napravljen u pet primjeraka radi testiranja (tokom 1962 god. vojna oznaka je YOH-4A), a proizvođač svoj helikopter počinje da označava kao Bell 206. Američka vojska je izabrala odgovarajući helekopter u maju 1965 god., a pošto Bell 206 (YOH-4A) nije izabran krenulo se u redizajniranje da bi se ponudio tržištu. Izmjenjen je trup helikoptera kako bi zadnji red sjedišta nudio više prostora i kako bi imao veći prtljažnik, te su linije vazduhoplova uljepšane. Taj redizajnirani model je dobio oznaku Bell 206A, a na zahtjev direktora u oznaci dodato JetRanger. Bell 206A Jet Ranger je poletio 10.1.1966 god., a prvim kupcima se isporučuje od 20.10.1967 god. Iste godine američka vojska obnavlja konkurs za lakim izviđačkim helikopterom, te je ovog puta Bell 206A Jet Ranger izabran (vojna oznaka OH-58, odnosno za mornaricu je oznaka TH-57 Sea Ranger). Tokom 1971 god. uslijedio je redizajn pa helikopter nosi oznaku Bell 206B Jet Ranger II. Sa produženim trupom i dodatnim redom sjedišta tokom 1975 god. je predstavljen Bell 206L Long Ranger. Pomenimo da je Bell 206L Long Ranger prvi helikopter koji je obišao planetu (od 1.9 do 30.9.1982 god.). Bell 206B-3 Jet Ranger III sa jačim motorom i izmjenjenim repnim propelerom je počeo da se proizvodi 1977 god. Američka vojska je 1993 god. izabrala Bell 206B-3 Jet Ranger III kao školski helikopter za obuku pilota (vojna oznaka TH-67 Creek). Bell 206B-3 Jet Ranger se prestaje proizvoditi 2010 god., a neslijednik Bell 505 Jet Ranger X je predstavljen 2016 god. Produženi model Bell 206L prestaje da se proizvodi 2017 god. U pomenutih 50 godina napravljeno je oko 7.300 ovih helikoptera u svim verzijama.
Đovani Agusta (Giovanni Agusta) je 1923 god. u Italiji otvorio fabriku za proizvodnju aviona. Poslije drugog svjetskog rata se Italiji zabranjuje proizvodnja aviona, a da bi sačuvali radna mjesta formiraju podkompaniju MV Agusta koja se bavi motociklima. Zabrana proizvodnje aviona ističe 1950 god., te Agusta 1954 god. počinje da proizvodi Bell helikoptere pod licencom. Ti helikopteri proizvedeni u Italiji su označavani kao Agusta Bell, te je daljna oznaka kao na originalu. Na taj način su u Italiji prizvedeni helikopteri Agusta Bell 206A, Agusta Bell 206B, Agusta Bell 206L,…
Tokom 1971 i 1972 god. kupuju se pet helikoptera Agusta Bell 206A (YU-HAN za RSUP Makedonije, YU-HAP za RSUP Srbije, YU-HAV za SUP AP Vojvodine, YU-HAW za RSUP Crne Gore i YU-HAX za RSUP Slovenije), a 1973 i 1974 god. kupljeno je još četri helikoptera Agusta Bell 206B (YU-HBC za RSUP Hrvatske, YU-HBD za RSUP Makedonije, YU-HBE za RSUP Srbije i YU-HBF za RSUP Slovenije). Uz ovih devet helikoptera Agusta Bell 206A i 206B tokom 1979 god. za policiju (miliciju) se nabavljaju tri u varijanti Bell 206L, te šest komada u varijanti Bell 206B Jet Ranger III…
Agusta Bell 206A serijskog broja 8314, a upisana je prvi put u registar 28.2.1972 god., sa tadašnjom registracijom YU-HAW, a vlasnik vazduhoplova je tada bio Republički Sekretarijat Unutrašnjih Poslova (RSUP) Crne Gore. Kada je Crna Gora postala nezavisna država registarski broj mu je 40-HAW, a pripada avio helikopterskoj jedinici. Od jula 2017 god. nije u upotrebi. Procjenjena sredstva za opravku i servis ovog helikoptera su 450.000 €, ali se konačna suma tek može utvrditi rasklapanjem helikoptera i motora. Zbog toga je odlučeno da se ne ulaže u opravku, a 2022 god. je donesena odluka o prodaju, te je procjenjena vrijednost ovog helikoptera 222.000 €. Ovo je prvi helikopter u službi policije na teritoriji Crne Gore, te zbog toga ima i istorijsko-tehnički značaj. Mislim da ga zbog toga ne treba prodavati. Izvor fotografija je privatna arhiva gospodina Pavla Maksimovića (osnivača helikopterske jedinice), Svetozar Jokanović i sajt Ardvark Aviation.
višenamjenski helikopter Agusta Bell 212AM
Tokom 1955 god. Bell konstruiše revolucionalni helikopter. Ono što je posebno je turbinski motor koji je lakši, mirnije radi, ima povoljniji razvoj obrtnog momenta i ima jednostavnije održavanje naspram klipnih motora koji su se do tada koristili u helikopterima. Zbog lakše konstrukcije motora isti se može montirati na krovu, a zbog razlike u težini korisna nosivost helikoptera se povećava. Prvi helikopter Bell 204 sa gorepisanim pogonom poletio je 20. oktobra 1956 god., a američka vojska taj vazduhoplov kategoriše kao višenamjenski helikopter (Utility Helicopter) te ga označavaju kao UH-1. Sa produženim i nešto širim trupom, te jačim turbinskim motorom tokom 1961 god. predstavljen je model Bell 205. Upravo se na osnovi pomenutog helikoptera Bell 205 razvija višenamjenski helikopter za kanadsku vojsku. Taj helikopter oznake Bell 212 je poletio 1968 god., a poslije 1971 god. počela je isporuka i civilima. Proizvodnja ovog tipa helikoptera prestaje 1998 god.
U Italiji se od 1954 god. proizvode Bell helikopteri, tako da je model sa italijanskim porjeklom imao oznaku Agusta Bell 212.
Agusta Bell 212AM serijskog broja 5712, proizvedena 1979 god. je upisana prvi put u registar 9.1.1980 god., sa tadašnjom registracijom YU-HCC, a vlasnik vazduhoplova je tada bio Republički Sekretarijat Unutrašnjih Poslova (RSUP) Crne Gore. Ovo je helikopter koji je nabavljen po tzv. hitnom postupku zbog katastrofalnog zemljotresa koji je pogodio crnogorsko primorije u aprilu 1979 god. Kada je Crna Gora postala nezavisna država mjenja mu se registarski broj u 40-HCC, a pripada avio helikopterskoj jedinici. Resursi su mu istekli 1.10.2021 god. od kada je prizemljen. Tokom 2023 god. su obezbjeđena sredstva za servis i zamjenu komponenti kojima je isteko resurs u iznosu od 480.000 eura. Početkom ove (2024 god.) bi trebao ponovo da bude operativan. Izvor fotografija je privatna arhiva gospodina Pavla Maksimovića (osnivača helikopterske jedinice) i Svetozar Jokanović.
višenamjenski helikopter Agusta Bell 412EP
Helikopter Bell 412 se razvio iz helikoptera Bell 212, a glavna razlika je rotor koji na 412 ima četri kraka, dok na 212 ima dva kraka. Prvi prototip je poletio 1979 god., a od 1981 god. počinje proizvodnja. Uz model Bell 412 koji ima turbinske motore P&WC PT6T-3B pravio se i model Bell 412SP (Special Performance) sa turbinskim motorima P&WC PT6T-3BF. Njega 1991 god. nasleđuje Bell 412HP (High Performance) koji ima turbinske motore P&WC PT6T-3BG. Od 1997 god. proizvodi se varijanta Bell 412 EP (Enhanced Performance), a pogone ga turbinski motori P&WC PT6T-3DF.
Agusta Bell 412EP serijskog broja 25908, proizvedena 1998 god. je upisana u registar sa tadašnjom registracijom YU-HEK, a vlasnik vazduhoplova je tada bilo Ministarstvo Unutrašnjih Poslova (MUP) Crne Gore. Kada je Crna Gora postala nezavisna država registarski broj mu je 40-HEK, a pripada avio helikopterskoj jedinici. Operativan helikopter, a dodatno je na njega ugrađena oprema za gašenje požara iz vazduha te kuka za nošenje tereta. Izvor fotografije Jetphotos.
laki helikopteri Aerospatiale SA-341H Gazelle i Aerospatiale SA-341G Gazelle
JRV (Jugoslovensko Ratno Vazduhoplovstvo) je zainteresovano za ovaj laki višenamjenski helikopter, te se od 1973 do 1978 god. u Jugoslaviju se isporučuje 21 primjerak modela Aerospatiale SA-341H Gazelle. Osim za potrebe vojske isporučuju se i 8 primjeraka modeli Aerospatiale SA-341G Gazelle za potrebe tadašnje policije (tada milicije). Od 1978 do 1986 god. u fabrici Soko u Mostaru je po licenci proizvedeno 94 primjerka helikoptera Soko-Aerospatiale SA-341H Gazela u nekoliko varijanti, a od 1986 do 1991 god. u Mostaru je proizvedeno još 63 helikoptera Soko-Aerospatiale SA 342L Gazela. Izvor fotografija je privatna arhiva gospodina Pavla Maksimovića (osnivača helikopterske jedinice) i paluba.info.
Aerospatiale SA-341G Gazelle serijskog broja 1348, proizvedena 1975 god. je upisana prvi put u registar 19.1.1976 god., sa tadašnjom registracijom YU-HBK, a vlasnik vazduhoplova je tada bio Sekretarijat Unutrašnjih Poslova (SUP) grada Beograda. U drugoj polovini sedamdesetih (a prije zemljotresa u aprilu 1979 god.) prelazi u vlasništvo Sekretarijata Unutrašnjih Poslova (SUP) republike Crne Gore. Ovaj helikopter nije u operativnoj upotrebi dočekao nezavisnost.
Aerospatiale SA-341H Gazelle serijskog broja 005 proizvedena 1975 god. je nabavljena za JRV (Jugoslovensko Ratno Vazduhoplovstvo) gdje je imala evidencijski broj 12631. Odlukom ministra odbrane Savezne Republike Jugoslavije ustupljena je 9.2.2005 god. na privremeno korišćenje Ministrastvu unutrašnjih poslova Crne Gore kada i dobija civilnu registraciju YU-HFB. Kada je Crna Gora postala nezavisna država registarski broj mu se mjenja u 40-HFB. Helikopter nije operativan od 2010 god. Pošto je ovaj vazduhoplov ustupljen MUP-u na privremeno korišćenje on se u dokumentima vodi kao vlasništvo Ministarstva Odbrane Crne Gore te je podložan inspekciji na osnovu Dejtonskog i Bečkog Sporazuma. Zbog toga se Ministarstvu unutrašnjih poslova 9.4.2014 god. ovaj helikopter ustupa na trajno korišćenje. Da bi se helikopter doveo u plovidbeno stanje potrebno je najmanje million eura (sredstva mogu biti i znatno veća). Tokom 2022 god. donesena je odluka prodaji, a početna vrjednost helikoptera je 207.384,00 eura.
AVIONI
poljoprivredno vatrogasni avion PZL-Mielec M-18B Dromader
Poljska vazduhoplovna fabrika (Polskie Zakłady Lotnicze) se nalazi u gradu Mjelec (Mielec), te je puno ime fabrike PZL Mielec. U saradnju sa američkom kompanijom ,,uzeti’’ su djelovi od aviona Rockwell Thrush Commander (trup, krila, trap, …) koji su prilagođeni motoru i propeleru sa aviona An-2 (koji je PZL Mielec pravio po licenci). Takav poljoprivredni avion je ponio oznaku PZL-Mielec M-18 Dromader. Proizvodnja avog aviona je počela 1978 god., a prodao se u više od 25 država. Za potrebe poljoprivredne avijacije je JAT je u negdašnjoj SFRJ kupio 24 ova aviona. Od 1993 god. se proizvodi varijanta PZL-Mielec M-18B Dromader koja ima veći rezervoar za hemikalije/vodu. PZL-Mielec M-18B Dromader je dugačak 9,47 m, a ima raspon krila od 17,7 m. Maksimalna dozvoljena težina aviona je 4,2 tone (težina aviona je oko 2,7 tona), a zvjezdasti klipni motor sa 9 cilindara razvija 980 KS uz pomoć kojega može do 200 km/h i do visine od 6.500 m. Zapremina rezervoara za vodu je 2.500 litara. Izvor fotografije MUP.
PZL-Mielec M-18B Dromader serijskog broja 1Z028-04, proizveden 2002 god. je kupljen kao nov od strane Ministarstva unutrašnjih poslova Crne Gore za 306 hiljada dolara. Tada je dobio registarske oznake YU-BRS, a kada je Crna Gora postala nezavisna registarske oznake se mjenjaju u 40-BRS. Od avgusta 2017 god. ovaj avion nije u operativnoj upotrebi, a da bi se avion doveo u plovidbeno stanje potrebno je uložiti minimum 130.000 eura, a ta sredstva premašuju njegovu tržišnu vrijednost. Tokom 2022 god. donesena je odluka prodaji, a početna vrjednost aviona je procjenjena na 72.000,00 eura.
PZL-Mielec M-18B Dromader serijskog broja 1Z028-11, proizveden 2002 god. je kupljen kao nov od strane Ministarstva unutrašnjih poslova Crne Gore za 306 hiljada dolara. Tada je dobio registarske oznake YU-BRR, a kada je Crna Gora postala nezavisna registarske oznake se mjenjaju u 40-BRR. Od avgusta 2015 god. ovaj avion nije u operativnoj upotrebi zbog oštećenje prilikom pada, a da bi se avion doveo u plovidbeno stanje potrebno je uložiti sredstva koja premašuju njegovu tržišnu vrijednost. Tokom 2022 god. donesena je odluka prodaji, a početna vrjednost aviona je procjenjena na 21.600,00 eura.
poljoprivredno vatrogasni avion Air Tractor AT 802
Američka kompanija Air Tractor, kako joj i ime kaže (vazdušni traktor u prevodu), se bavi proizvodnjom poljoprivrednih aviona. Prvi model im je Air Tractor AT-301 iz 1973 god. sa zvjezdastim klipnim motorom, te 1977 god. sljedi varijanta sa turbinskim motorom oznake Air Tractor AT-302. Unapređeni model sa jačim klipnim motorom, većim rasponom krila, te većim rezervarom za hemikalije je predstavljen 1986 god., a oznaka mu je Air Tractor AT-401. Verzija sa turbinskim motorom ima oznaku Air Tractor AT-402. Avion sa širim i nešto dužim trupom, još većim rasponom krila, te proplerom sa pet krakova ima oznaku Air Tractor AT-501 za varijantu sa klipnim motorom, odnosno Air Tractor AT-502 za varijantu sa turbinskim motorom. AT-501 i At-502 imaju rezervoar za hemikalije zapremine 1.890 litara (500 galona). Nešto veći model Air Tractor AT-602 ima rezervoar za hemikalije zapremine 2.400 litara, a najveći model Air Tractor AT-802 ima rezervoar za hemikalije zapremine 3.100 litara. Ovi rezervoari za hemikalije se mogu koristiti i kao rezervoari za vodu ako se avion koristi kao protivpožarni. Air Tractor AT-802 je dugačak 10,95 m, a ima raspon krila od 18,06 m. Maksimalna dozvoljena težina aviona je 7,3 tone (težina aviona je nešto manja od 3 tone), a turbinski motor razvija 1.350 KS uz pomoć kojega može do 356 km/h i do visine od 4.000 m. Air Tractor AT-802 Fire Boss je varijanta koja na poziciji prednjih točkova ima plovke pomoću kojih se može spustiti na vodenu površinu (rijeka, jezero, more, …) te u pokretu puni rezervoar za vodu. Od kada se Kanader (Canadair CL-215 i Canadair CL-415) prestao proizvoditi (rezervoar za vodu od 5.455 litara) 2015 god. ovaj avion je ponio titulu vatrogasnog aviona sa najvećom zapreminom rezervoara za vodu, bar dok ne počne da se proizvodi De Havilland Canada DHC-515 (najvanljeno da počinje 2022, ali tokom 2023 god. još nije počela proizvodnja). Izvor fotografija MUP.
Air Tractor 802A Fire Boss serijskog broja 0281, proizveden 2008 god. je upisan prvi put u registar 10.7.2009 god., sa registracijom 40-EAA, a vlasnik vazduhoplova Ministarstvo Unutrašnjih Poslova. Prilikom gašenja požara 21.7.2015 god. je oštećen, te je neoperativan. Smješten je u skladišnom prostoru jedne kompanije u Danilovgradu. Popravak aviona bi premašivao vrijednost samog aviona, a po isplaćenom osiguranju je kupljen novi avion. Avion je 2022 god. ponuđen na prodaju, a početna cijena mu je procjenjena na 51.036,00 eura.
Air Tractor 802A Fire Boss serijskog broja 0294, proizveden 2008 god. je upisan prvi put u registar 10.7.2009 god., sa registracijom 40-EAB, a vlasnik vazduhoplova Ministarstvo Unutrašnjih Poslova. Poslije nezgode sa avionom 40-EAA sa ovoga su skinuti plovci (punjenje aviona vodom sa vodene površine je najteži manevar koji pilot može da izvede, a obuka pilota nije na dovoljnom nivou, pa je procjenjeno da je to izuzetno rizična operacija, te se ubuduće neće izvoditi). Avion je prilikom gašenja požara oštećen 22.11.2020 god. Popravka podrazumjeva zamjenu desnog krila i remont propelera. Osim toga potrebno je uraditi servis i remont aviona. Ugovor je potpisan i avion bi trebao da bude u Crnoj Gori i operativan početkom ove (2024 god.) godine.
Air Tractor 802A serijskog broja 0611, proizveden 2015 god. je upisan prvi put u registar 16.5.2017 god., sa registracijom 40-EAC, a vlasnik vazduhoplova Ministarstvo Unutrašnjih Poslova. Ovaj avion je kupljen novcem od isplaćenog osiguranja na osnovu oštećenog registarske oznake 40-EAA. Avion trenutno nije u operativnoj upotrebi jer je oštećen prilikom gašenja požara 21.6.2021 god. Popravka podrazumjeva zamjenu lijevog krila. Ugovor je potpisan i avion bi trebao da bude u Crnoj Gori i operativan početkom ove (2024 god.) godine.
Air Tractor 802 serijskog broja 0711, proizveden 2017 god. je upisan prvi put u registar 19.7.2018 god., sa registracijom 40-EAD, a vlasnik vazduhoplova Ministarstvo Unutrašnjih Poslova. Cijena ovog aviona je 2,35 miliona eura. Za razliku od predhodnih modela koji imaju mjesta samo za pilota ovaj ima još jedno sjedište iza pilota (za obuku pilota ili za dodatno izviđanje dok se pilot posvećuje samo upravljanju aviona). Avionu je krajem 2022 god. urađen remont propelera, te remont gorivnih dizni.
Dopuna: 25 Feb 2024 23:19
Da li se zna kome je pripadao helikopter Soko-Aerospatiale SA-342L HO-45 evidencijskog broja 12882, serijski broj vazduhoplova 123? Taj vazduhoplov je dobio civilni registracijski broj YU-HFD, a tada ima bordo boju. Kasnije ima crnogorsku registraciju 40-HFD, te se 2012 god. briše iz registra kada nosi rusku registarsku oznaku RA-0608G. Ovo je fotografija iz Rusije (kaže u blizini Sankt Pitesburga), a izvor je aviofora.com
Dopuna: 25 Feb 2024 23:21
Kos93 ::Зна ли се шта је са Супер Галебовима које је купила ZPZ Aerospace Group?
Na osnovu novinskog članka koji sam davno pročitao dva su trebala da se koriste, a ostali su trebali da služe za rezervne djelove. Šta i kako je od toga realizovano zaista ne znam.
Dopuna: 26 Feb 2024 11:16
Da pomenem kako se sada označavaju vazduhoplovi u VVCG
- prvo slovo X - oznaka za vojni vazduhoplov
- drugo slovo H - oznaka da je u pitanju helikopter
- treće slovo B - oznaka koja govori o proizvođaču, ovdje je u pitanju Bell
- trocifren broj - jedinstveni broj vazduhoplova
|
