offline
- Vl veliki
- Počasni građanin
- Pridružio: 28 Okt 2007
- Poruke: 835
|
Već u toku druge polovine 1942. godine, nemci počinju sa gradnjom bunkera i skloništa u Beogradu. Prvi izgradjeni objekat bio je sklonište za nemačke oficire u ulici Kraljice Marije (danas ulica 27. marta), kao i sklonište u ulici Kraljice Natalije u zgradi današnjeg “Ruskog Doma”. Sa gradnjom je nastavljeno i tokom 1943 i 1944. godine, kako na periferiji, tako i u centralnim delovima grada.
Bunker na uglu Zmaj Jovine ulice i Obilićevog Venaca.
U zgradi preko puta ovog bunkera (danas zgrada Tanjug-a) bilo je seditše specijalne policije.
Današnji izgled ugla na kojem se nekada nalazio bunker.
U toku okupacije izgradjeno je mnoštvo objekata različite namene.
Prateći tok borbi vodjenih za oslobodjene Beograda, može se videti da je nemačka vojska u više reona i tačaka na prilazima i u samom gradu pružila jak otpor oslobodiocima.
Jedna od linija odbrane samog centra grada išla je sledećom trasom:
- Železnička stanica “Dunav” - Botanička bašta - Narodna skupština - Terazije (hoteli “Moskva” i “Balkan”, palata “Albanija”, bioskop “Beograd”) zgrada Narodnog pozorišta i Radnički dom (danas zgrada Doma Vojske). U Dušanovoj ulici prema Kalemegdanu bilo je utvrdjeno više zgrada, posebno zgrada “I Muške gimnazije” (danas Drvno-preradjivačka škola), i fabrika vojne odeće koju su nemci tako utvrdili da su partizani u nemogućnosti da je osvoje na kraju zapalili celu zgradu. Ni crkva Aleksandra Nevskog nije poštedjena. I danas na fasadi crkve mogu se videti ostećenja nastala od metaka i šrapnela. Odbrana Kalemegdana bila je posebno organizovana i to je bilo poslednje uporište nemačke vojske u Beogradu.
Na drugoj strani grada, nemci su jak otpor pružili kod Autokomande, duž Deligradske ulice, u Karadjordjevom parku, Slaviji. Posebno jako uporište bila je Savska ulica prema Železničkoj stanici, kao i blok administrativnih zgrada u Nemanjinoj ulici iz kojih su nemci štitili Železničku stanicu i mostove na Savi. Medju ovim zgradama posebno teške borbe vodjene su se za zgradu Nemačke komande (pre rata zgrada Ministarstva saobraćaja). Danas je u ovoj zgradi Železničko transportno preduzeće, kao i Železnički muzej.
Nemci su po celom gradu iskopali je bezbroj rovova, dok su na svim beogradskim trgovima i važnim raskrsnicama podignuti bunkeri. I upravo tamo gde su nemački vojnici pružili najači otpor oslobodiocima, danas se mogu pronaći bunkeri i sklonista.
Bunker na pristaništu
Neposredno iznad beogradskog pristaništa, krajem septembra 1942. godine, izgradjena je dvospratna zgrada odnosno bunker koji je nemcima služio za kontrolu raskrsinice Pariske i Karadjordjeve ulice, dela Karadjordjeve ulice prema srušenom mostu “Kralja Aleksandra”, prištanista, i dela plovnog puta ka ušću reka.
  
  
Bunkeri slični ovom izgradjeni su i kod porušenog mosta “Kralja Aleksandra” (danas je na tom mestu “Brankov” most), na trotoaru isprerd zgrade Železničke stanice i sa leve strane železničkog mosta na Savi.
Nakon završetka rata, bunkeri koji su se nalazili kod mosta i ispred Železničke stanice su porušeni, dok je bunker iznad pristaništa ostao. Danas ovaj bunker koristi “Gradsko Saobraćajno Preduzeće”, stim što je unutrašnjost objekta delimično izmenjena i prilagodjena civilnim potrebama (probijeni su prozori, stavljen je kosi krov i dr.).
Ovakav tip bunkera gradjeni su širom Srbije (verovatno i cele bivše Jugoslavije) uglavnom na raskrsnicama puteva i železničkim čvorovima. Pre par godina na TV je bila reportaža o porodici koja je jedan ovakav bunker preuredila i uselila se u njega.
Bunkeri ispod parkova…
Studentski trg, danas lepo uredjen park u centru Beograda ispod površine zemlje neskriva samo ostatke rimskog kupatila, već i jedno nemačko sklonište. Ulaz u ovo sklonište nalazi se tačno preko puta zgrade nekada zloglasnog zatvora “Glavnjača” (danas “Prirodno Matematičkog Fakulteta”). Tokom borbi za oslobodjenje 1944. godine, oko zgrade “Glavnjače” vodjene su teške borbe. Možda je upravo postojanje i ovog podzemnog objekata omogućio nemcima da pruže jak otpor oslobodiocima.
U neposrednoj blizini ulaza u sklonište nalaze se dva ventilaciona otvora, koji nemaju uzidane merdevine za silazak. Stajanjem iznad ventilacionih otvora može se osetiti topao i ustajao vazduh koji izlazi iz skloništa.
Skloniste je izgradjeno korišćenjem opeke, ukupna površina je nesto manja od 70 m², visina je 2,3m, dok se širina kreće izmedju 1,1 i 2,25 m. Nadsloj iznosi oko 2,5 m.
Skica skloništa
Ulaz u sklonište dimenzija 210 x 145 cm. Ventilacioni otvor koji se nalazi pored ulaza završava se na dubini od 380 cm.
 
Pet metara od ulaza, nalazi se i drugi ventilacioni otvor, koji se završava na dubini od jednog metra.
 
krug od opeke prečnika 70cm, verovatno još jedan od ventilacionih otvora (na skici označen plavom strelicom).
Na drugom kraju parka, blizu kapije ka Vasinoj ulicu, nalaze se još jedna veća metalna vrata, dok po samom parku postoji više betonskih šahtova različitih oblika i dimenzija. Medjutim, ne mogu sa sigurnošću tvrditi da neki od njih ima veze sa ovim skloništem.
 
ulaz u podzemlje u blizini kapije ka Vasinoj ulici.
Planovi za rešenje problema nedostatka parking mesta u centru Beograda, predvidjaju izgradnju velike podzemne garaže ispod ovog parka (slične onoj koja je napravljena kod gradske skupštine). Na žalost, izgradnja novog podzemnog objekta podrazumevaće rušenje starog.
Pionirski park
U Pionirskom parku prema ulici Kneza Miloša, odnosno preko puta bioskopa “Tackwood Sinapleks” nalazi se ulaz u još jednan podzemni objekat. Sam ulaz i ventilacioni otvori veoma su slični onim u Studentskom parku, stim što kod ovih otvora za ventilaciju postoje uzidane merdevine za silazak. Za razliku od skloništa u Studentskom parku, ovo sklonište nigde nije pominjano u literaturi. U samom parku nema dodatnih otvora za ventilaciju niti vidljivog rezevnog izlaza.
 
Ulaz u sklonište, dimenzija 145 x 200 cm.
na 4,5 m od ulaza nalazi se veći ventilacioni otvor (100 x 117 cm) koji se završava na dubini od 380 cm.
na slici se vidi položaj otvora za ventilaciju u odnosu na ulaz u sklonište.
Drugi - manji otvor za ventilaciju (100 x 77 cm) udaljen dva metra od ulaza, završava se na dubini od 170 cm.
Ovaj podzemni objekat nalazio se na veoma važnom trouglu (raskrsnica Takovske, Kneza Miloša i ulice Bulevara Kralja Aleksandra) kao i u blizini zgrada Pošte, Skupštine i Starog Dvora. Zbog toga, ovo sklonište bi možda moglo biti povezano sa podrumskim prostorijama zgrade današnje Pošte u Takovskoj ulici i dalje podzemnim prolazom ka glavnom komandnom bunkeru koji se nalazio u Tašmajdanskoj pećini.
Sa druge strane u literaturi je pominjan podzemni prolaz koji je vodio od zgrade Starog dvora ka zgradi Ruskog doma u ulici Kraljice Natalije. S obzirom da se zgrada dvora nalazi nedaleko od ovog skloništa, moguće je da je ovaj objekat povezan i sa zgradom Starog dvora, a odatle preko već postojeće podzemne komunikacije i sa zgradom Ruskog Doma.
Na slici snimljenoj u toku borbi za oslobodjenje Beograda, vidi se vojnik
Crvene Armije kako iz jednog od osvojenih skloništa pruža podršku svojim drugovima.
Botanička Bašta “Jevremovac”
Šetajući Botaničkom baštom u neposrednoj blizini prelepog staklenika, posetioce mogu iznenaditi dva “Brežuljka” koji odudaraju od opšteg ambijenta vrta.
Obilaskom tih neprirodnih uzvišenja nailazi se na ciglom ozidan ulaz i zardjala metalna vrata, iza kojih je uzan i veoma strm hodnik.
  
  
 
Silaskom niz tridesetak stepenika nailazi se na još jednu potvrdu o naravi našeg naroda - “Sve što ti ne treba - baci gde god stigneš”! Tako je ulaz u ovo sklonište zatrpan svakojakim djubretom.
 
Nažalost, zbog tog silnog djubreta dalji ulazak nije bio bezbedan, pa sam odustao od namere da snimim unutrašnjost ovog objekta.
Nakon povratka kući, razoćarano gledajući snimljeni materijal na moje veliko iznenadjenje otkrio sam nešto sto nisam primetio stojeći na stepeništu hodnika.
- Sklonište je poplavljeno!
Na slici može se videti nivo vode koji je tek nešto iznad automobilske gume. Voda je toliko prozirna da se pod svetlošću bateriske lampe uopšte ne primećuje (ala bih se iznenadio da sam zakoričio  ). Crna boja panjeva govori da je nivo vode u objektu promenljiv.
Ovo sklonište izgradjeno je od opeke. Ukupna površina iznosi 94,5 m²; visina unutar objekta je 2,2 m, a širina se kreće od 1,6 do 1,8 m. Nadsloj iznosi 3 m.
Pored ovog ulaza postoje jos dva. Jedan se nalazi pored puta koji vodi ka stakleniku, dok drugi danas služi kao ostava za baštenski alat.
 
ulaz pored staze ka stakleniku.
  
Terazije
Planirajući odbranu grada nemci su hotelu “Moskva” dodelili jednu potpuno drugačiju namenu. Kao i mnoge zgrade zidane od čvrstog materijala, tako je i ovaj hotel pretvoren u još jedno u nizu nemačkih uporišta. I danas na zidu sa južne strane hotela mogu se videti oštećenja nastala u toku borbe za oslobodjenje grada.
  
Medjutim, ono što nama ovde može biti interesantno jesu neobični metalni poklopci i više ventilacionih otvora u neposrednoj blizini hotela, odnosno tačnije - preko puta Teraziske česme.
Kao i svi drugi, tako je i ovaj ulaz u podzemlje dobro zaključan. Zato nam za sad preostaje samo da razmišljamo o tome šta se to krije ispod Prizrenske ulice…
Beogradske piramide
Svakoga ko prolazi Savskom ulicom može začuditi čudna gradjevina u obliku piramide koja se nalazi tačno preko puta zgrade suda. Identična ovakva piramida nalazi se i sa druge strane železničkog platoa, odnosno blizu same obale reke.
Da nisam počeo da se interesujem za bunkere i skloništa, i sumnjičavo gledam svaki šaht ili čudnu gradjevinu nikada ne bih shvatio namenu ovih “Beogradskih piramida”.
Razlog za gradnju ovakvih skloništa može se videti iz snimaka savezničkog bombardovanja Beograda 1944. godine. Jedna od glavnih meta bila je Železnička stanica i železnicki most. Gledajući učinak bombardovanja, može se zaključiti da su ova skloništa i te kako dobro poslužila nemcima koji su radili na želeničkoj stanici.
Satelitski snimak Savskog platoa (plave strelice pokazuju položaj piramida).
Piramida koja se nalazi uz Savsku ulicu, preko puta zgrade suda.
Druga piramida nalazi se pedesetak metara od Savske obale.
Posle rata izgled piramide u Savskoj ulici delimično je promenjen izgradnjom objekta koja se naslanja na samu piramidu. (crvena strelica na slici pokazuje položaj ventilacionog otvora)
ventilacioni otvor
 
ulaz u sklonište sa južne strane
 
ulaz u sklonište sa severne strane.
Piramida pored reke
 
 
Piramida slikana sa Savske obale
  
Sklonište je izgradjeno korišćenjem armiranog betona, ukupna površina unutrašnosti iznosi 76m², od čega je površina glavne prostorije 40 m², i dve pomoćne po 4 m². Visina unutar skloništa je 2.20 m, dok se visina unutar pojedinih prolaza smanjuje na 1.80 m. Pre par godina unutrašnjost objekta je preuredjena i prilagodjena potrebama kafanskog prostora. Tom prilikom da bi se napravio šank, probijen je zid koji je delio pomoćnu i glavnu prostoriju.
Plan unutrašnjeg prostora.
Ulaz sa južne strane piramide.
Masivna metalna vrata koja zatvaraju ulaz u sklonište.
 
Glavna prostorija skloništa zaštićena je sa još jednim teškim vratima.
Glavna prostorija skloništa.
  
 
Levo je ulaz sa južne strane, a desno toalet
  
Taolet sa dve kabine. Na zidu preko puta kabina nekada se nalazio lavabo.
Levo je improvizovani šank, a desno prolaz ka severnom ulazu.
 
vrata
 
pomoćna prostorija iz koje je probijen zid kako bi se napravio šank.
 
Otvori za ventilaciju u pomoćnoj prostoriji.
  
Hodnik koji vodi ka izlazu na severnoj strani.
Masivna metalna vrata (iznad poluge koja potiskuje reze za zaključavanje nalazi se špijunka).
par stepenika koji vode ka severnom ulazu.
Severni ulaz.
|
