offline
- kljift
- Legendarni građanin
- Pridružio: 11 Okt 2009
- Poruke: 7169
|
Napisano: 17 Sep 2014 16:45
Kommerzielle Koordinierung
Der Bereich Kommerzielle Koordinierung – Koordinaciono komercijalno tijelo (poznato i po skraćenici KoKo) formirano je 1966 kao abtajlung/odeljenje Ministarstva za spoljnju trgovinu DDR (Ministerium für Außenhandel der DDR) radi prikupljanja/nabavke deviza i “nezvanične” trgovine sa kapitalističkim zemljama.
Der Bereich Kommerzielle Koordinierung po odluci Politbiroa iz 1972 bilo je direktno podređeno Centralnom komitetu SED, naročito Erihu Honekeru i ekonomskom sekretaru Ginteru Mitagu, uz angažovanje Arbeitsgruppe Bereich Kommerzielle Koordinierung (AG BKK) – kontrolno - upravljačke jedinice Ministarstva državne bezbjednosti/Štazi.
Konstantni rast životnog standarda tokom sedamdesetih u DDR nije samo omogućen uvozom sa Zapada ili redovnim izvozom roba sopstvene proizvodnje već u velikoj mjeri i preprodajom rafiniranih proizvoda od sirove nafte uvezene iz SSSR.
Zadatak KoKo imperije bilo je osnivanje i rad firmi i kompanija u DDR i nesocijalističkim/kapitalističkim zemljama, uspostavljanje i korištenja bankarskih računa, fondova i holdinga prije svega u Švajcarskoj, Lihtenštajnu i zemljama Beneluksa radi omogućavanja većih transakcija, te organizacija trgovine i saobraćaja u inter – njemačkim okvirima opterećenih hladnoratovskim odnosima i uredbama.
Tokom svog postojanja, KoKo je raspolagao kapitalom u visini od 30 milijardi zapadnonjemačkih maraka generisanim u 170 kompanija i sa 3100 zaposlenih u DDR i kapitalističkim zemljama.
Nedostatak prihvatanja diktature SEDa od strane populacije u Istočnoj Njemačkoj, Honeker je pokušao sedamdesetih godina nadoknaditi programom potrošnje odnosno jedinstvom ekonomske i socijalne politike. To je međutim premašivalo kapacitete planske ekonomije Istočne Njemačke, njenu sposobnost ka inovacijama uz povećanje spoljnjeg duga do opasnosti od bankrota početkom osamdesetih. Ova dešavanja značajno su ojačala poziciju KoKoa koji je trebao da popravi stvari ne samo u njemačkoj unutrašnjoj trgovini već i spoljnjoj. Služeći se i ilegalnim metodama, KoKo će uspjeti da ostvari značajne prihode od izvoza.
No novčana sredstva obezbjeđenja od strane Koordinacionog tijela nisu korištena u dovoljnoj mjeri za prijeko potrebne investicije u industriju Istočne Njemačke već za potrošnju. To je dovelo do gubitka supstance u industriji što je imalo negativan uticaj na ekonomiju Istočne Njemačke i njenu konkurentnost na tržištima Zapada. Usljed toga KoKo će postati od suštinskog značaja za vlasti DDR u poslovima izvoza naročito ka “klasnom neprijatelju” – Zapadnoj Njemačkoj. Aktivnosti KoKoa i njegovo poslovanje dobiće na zamahu i doprinijeće stabilizaciji partijskog režima DDR, doduše na kraći rok, dok je na duži rok vodilo ka propadanju industrije DDR doprinoseći padu istočnonjemačkog režima.
U Abtajlung KoKo i njegove tajne transakcije samo je nekolicina ljudi imalo uvid. Za obične građane ovo odeljenje Ministarstva spoljne trgovine do 1990 bilo je potpuno nepoznato.
Glavni zadatak KoKoa bilo je pribavljanje deviza svim legalnim i nelegalnim sredstvima te razvoja mogućnosti svih vrsta spoljne trgovine.
Način nabavke deviza radi pokrivanja uvoza zasnivao se na nekoliko oblasti:
Intershopovi – raspoređeni na aerodromima, željezničkim stanicama, graničnim prelazima tranzitnih puteva namijenjeni generisanju sredstava dobijenih od zadovoljavanja potreba putnika iz zapadnih zemalja. Prednost Intershopa bila je u tome što su putnici mogli da kupe robu uglavnom jeftinije nego u zemlji proizvodnje.
Versandhaus Genex Devisen - Der Genex-Kataloghandel – Geneks katalog trgovine “usmjeren” ka građanima Zapadne Njemačke sa rodbinom i prijateljima u DDR. Kako građani Istočne Njemačke nisu bili u mogućnosti da kupe mnoge proizvode ili su na robu široke potrošnje morali da čekaju godinama preko naloga kataloga Geneks plaćenog u stranoj (DEM) valuti robu su dobijali u roku od nekoliko nedjelja. U katalogu Geneksa nuđeni su hrana, odjeća, montažne kuće te automobili Trabant, Vartburg i Folksvagen. Po nalogu Geneksa čak su se i vozila dobijala u kratkom vremenskom roku, dok je kupac sa DDR valutom na Trabanta čekao i više od 10 godina.
Die Kunst und Antiquitäten GmbH – izvoz kulturnih dobara i antikviteta u državnom i privatnom vlasništvu za čvrstu valutu. Na otkrivanju umjetničkih dijela u privatnim kućama i njihovu prodaju bili su angažovani i blisko su sarađivali Štazi, Poresko i Carina.
No sredstva prikupljena i na ove načine nisu uspjela da pokriju potrebe za devizama. Početkom osamdesetih doći će i do pada godišnjih prihoda lanaca Intershopa u odnosu na sedamdesete sa milijardu i osamsto miliona zapadnonjemačkih maraka prikupljenih 1978, na nešto više od jedne milijarde zapadnonjemačkih maraka u 1985. Poređenja radi, spoljni dug DDR krajem osamdesetih iznosio je 26,5 milijardi dolara. Ovaj iznos pokrivan je sopstvenim sredstvima i potraživanjima od 15,7 milijardi dolara gdje je značajan dio prodaje vršila KoKo imperija pod vođstvom Aleksandra Šalk Golodkovskog koja je obuhvatala i lanac prodavnica Intershop.
KoKo imperija kupila je doduše manje kompanije i u inostranstvu, naročito u Saveznoj Republici Njemačkoj, Austriji, Lihtenštajnu, Luksemburgu, Švajcarskoj uz kompanije za trgovinu oružjem. KoKo je takođe profitirao od iskorištavanja te prodaje zatvorenika, uvoza otpada iz Zapadnog Berlina, izvoza krvi i krvne plazme, prodaje antikviteta, crkvenih prodavnica. Krijumčarenje tekstila i cigareta donosilo je takođe milione dolara naročito uz zloupotrebe preferencijalnog statusa i poreskih olakšica. Organizacija je raspolagala specijalistima za razbijanje i neprimjetno zanavljanje carinskih pečata i falsifikovanje svih vrsta dokumenata (naročito otpremnica). Prema nekim podacima najveća zarada ostvarena je na ime uzimanja otkupa za (političke) zatvorenike koje je DDR – Partija “proizvodila” najviše tokom šezdesetih (oko 30.000 ljudi). Smatra se da je na ime otkupa političkih zatvorenika od Zapadne Njemačke preko KoKo imperije i njenih paravan preduzeća na Zapadu prihodovano preko tri milijarde zapadnonjemačkih maraka.
Jedno od bitnijih polja djelovanja Koordinacionog tijela, radi kojeg su prikupljane ali i deponovane devize bilo je probijanje embarga nametnutog od nesocijalističkih zemalja i Zapadnog Berlina (CoCom-Liste), naročito u cilju pribavljanja visokih tehnologija za potrebe razvoja mikroelektronske industrije, nabavku kompletne računarske opreme te vojnih tehnologija. Od 1986 do 1990 navodno je za te vrste kupovina i industrijske špijunaže utrošeno oko 900 miliona DEM.
Još jedna stavka troškova KoKo imperije bila je finansijska podrška njemačkoj komunističkoj partiji i Socijalističkoj partiji jedinstva u Zapadnom Berlinu u visini od 60 – 70 miliona maraka godišnje, finansijska podrška drugim stranim komunističkim partijama, obezbjeđivanje jednokratnih fondova SEDa koji su stalno morali da sadrže oko 100 miliona maraka kao rezerva Politbiroa te finansiranje operativnih troškova Štazija i inostrane špijunaže. Po nekim podacima profit KoKoa išao je direktno Partiji i Štaziju za potrebe finansiranja tajnih operacija i prihodi nisu prikazivani u stvarnom budžetu.
Zahvaljući KoKo imperiji izbjegavane su kratkoročne krize snadbjevanja, a 1982 devizna kešovina KoKoa vjerovatno je spriječila bankrot.
Pošto dvema njemačkim državama nije bilo dozvoljeno da ekonomsko - politički budu aktivne na teritorijama jednih i drugih usljed jake potrebe za uzajamnom ekonomskom razmjenom, trgovinom, saobraćajem, političkim uticajem, KoKo imperija bila je od suštinske važnosti za obije strane u obavljanju tih poslova. No i dalje je to bila komplikovana vlasnička struktura sa predstavništvima u Lihtenštajnu i višim rukovodiocima regrutovanim iz njemačke komunističke partije kao ljudima od povjerenja u Zapadnoj Njemačkoj te oficirima Štazija sa lažnim identitetima. Ovo je opet omogućavalo štampanje časopisa i finansiranje političke partije u Zapadnoj Njemačkoj bliske ideologiji DDR.
U organizaciji Koordinacionog tijela od njegovog osnivanja 1966 učestvovao je Alexander Schalck-Golodkowski, dugogodišnji radnik Ministarstva spoljne trgovine, koji je od 1967 “prekomandovan” u Ministarstvo za državnu bezbjednost (Štazi) kao „Offizier im besonderen Einsatz“ (OibE) - oficir na posebnom zadatku u Arbeitsgruppe Bereich Kommerzielle Koordinierung (AG BKK) koja je bila odgovorna za KoKo Abtajlung. Golodkovski je napredovao do čina pukovnika ali ne i generala MfS iz razloga da se ne bi ogolila umješanost Štazija. No iznos plate koju je primao odgovarao je visini čina general pukovnika. Zvanično od 1967 do 1975 bio je jedan od zamjenika ministra za spoljnu trgovinu, a od 1975 do kraja DDR državni sekretar u Ministarstvu za spoljnu trgovinu. Dugogodišnji zamjenik bio je Manfred Seidel, MfS-Oberst (pukovnik Štazija), njegov prethodnik Horst Roigk, iz sastava HA XVIII des MfS, te kao i sam Godolkovski, službenici na posebni zadacima - Offiziere im besonderen Einsatz (OibE) radne grupe Komercijalne Koordinacije Ministarstva državne bezbjednosti - Arbeitsgruppe Bereich Kommerzielle Koordinierung (AG BKK) des MfS.
Osim rukovodećih kadrova i radni personal KoKoa bio je blisko vezan sa Štazi. Oko 20 – 25% zaposlenih bili su doušnici i saradnici Štaziji što je bila nekih 10 puta veća “gustina” od angažovanja u velikim kombinatima. Ovo je omogućavalo neprekidni često i međusobni nadzor zaposlenih. Pri tome, neka radna mjesta poput vozača bila su rezervisana za personal Štazija. Plaćanje zaposlenih u KoKo imperiji bilo je daleko iznad prosječnih zarada.
Sjedište KoKoa sa oko 170 zaposlenih i sjedište Golodkovskog bili su smješteni u bezličnoj zgradi u Berlin-Mitte, Wallstraße 17–22. Filijale sa oko 900 zaposlenih nalazile su se u zgradama u i oko Berlina. Hotel Neptun u Warnemünde predstavljao je KoKov trajni apartman.
Za finansijske transakcije KoKo je koristio njemačku Deutsche Handelsbank (DHB) sa sjedištem u Istočnom Berlinu. Ova banka imala je u DDR nerezidentni status - Devisenausländers i na taj način bila je van kontrole Ministarstva finansija.
Treba reći da su svoj interes u poslovanju sa KoKo imperijom tražile i nalazile i kompanije sa Zapada. Osim plasmana roba na DDR tržištu omogućena im je i profitabilna licencna proizvodnja svojih artikala koji iako DDR proizvodnje na tržištu su nuđeni kao zapadni produkt.
Sa više krivičnih dijela nego što može da se zamisli i sa trgovinom svim što je donosilo profit preko nekih 170 – 220 paravan – kompanija i oko 3100 zaposlenih, prema nekim podacima KoKo imperija “došla” je do 25 milijardi DEM maraka dok se Golodkovski hvalio i sa čak 50 milijardi.
Tokom procesa gašenja DDR u podrumu zgrade KoKo pronađena je 21 tona zlata za potrebe iznenadnih nesolventnosti – pet puta više od rezervi Državne banke.
Intershop
Intershop je bio lanac državnih maloprodajnih objekata u DDR u kojima se moglo samo u čvrstoj valuti (kasnije u Forum Checks – konvertabilnim čekovima) kupovati visokokvalitetna roba. Istočnonjemačka marka nije prihvatana kao sredstvo plaćanja. U početku Intershop je bio orjentisan ka putnicima i gostima iz Zapadnih zemalja da bi kasnije postao outlet za Istočne Njemce kojima je nudio robu do koje na drugom mjestu ne bi mogli doći.
Čudna okolonost bila je u tome da su obični građani Istočne Njemačke preko Intershopovih prodavnica imali neki uvid u svu tu robu uvezenu sa Zapada uz mogućnost pravljenja poređenja sa limitiranom ponudom u običnim prodavnicama.
Intershop je formiran 1962 kao Narodno preduzeće sa namjenom uvećanja priliva čvrstih valuta u DDR. Nedostatak čvrste valute bio je toliko velik da su i male sume bile značajne. Ciljna grupa bili su turisti i stranci na putu kroz DDR. Prvi mobilni kiosk nalazio se na Berlin Friedrichstraße stanici gdje su nuđene cigarete po mnogo nižim cijenama nego u Zapadnom Berlinu. Malo po malo dodavani su alkohol i druga roba. Do 1962, godišnja prodaja iznosila je više od million DEM.
U početku Intershop je bio dio Mitrope, uslužnog odeljenja DDR željeznica. Formiranjem prvih Interhotela za ugošćavanje turista sa Zapada otvorilo je novo tržište Intershopu. Na poziv rum servisa Intershop bi u zamjenu za čvrstu valutu takođe snadbjevao goste Interhotela i ovi hotelski – Intershopovi tokom svog radnog vijeka radili su dobro.
Kasnije su Interšopovi otvarani na graničnim prelazima, odmorištima, tranzitnim tačkama na DDR autobanima, željezničkim stanicama, autobuskim stanicama, feribotskim terminalima i aerodromima. Zbog gladi za devizama, tokom osamdesetih, DDR režim za Interšopov kiosk na Berlin Friedrichstraße kružnoj podzemnoj metro - stanici, omogućio je pristup kupcima bez potrebe za prolaskom kroz granični prelaz što je bilo bitno onim licima kojima putovanje u DDR nije išlo u prilog. Jednim vozom se stizalo do stanice i platforme U6 gdje se nalazio kiosk, drugim vozom se vraćalo u Zapadni Berlin sa robom i čistim dokumentima . Kupovina je mogla biti obavljana u svakoj konvertabilnoj valuti, američkom dolaru, britanskoj funti, švajcarskom franku, i naročito u zapadnonjemačkoj marki. Ponudu su činili hrana, alkohol, duvan, odjeća, igračke, nakit, kozmetika, tehnička sredstva, muzički snimci, i drugo. Ovi proizvodi nisu mogli biti kupljeni ili su mogli biti kupljeni kao roba lošijeg kvaliteta za DDR marke, iako je većina ove robe bila proizvedena u Istočnoj Njemačkoj za prodaju kompanijama na Zapadu.
Do 1974, građanima DDR nije bilo dozvoljeno posjedovanje strane valute. Dekretom Ministrata DDR zabrana je olakšana sledeće godine i Istočnim Njemcima je bilo dozvoljeno da trguju u većini Intershopova za DEM marke do 1979, a od te godine isključivo u “forum čekovima” razmjenjenim za DEM marke u državnoj banci DDR. Jedino Interšopovi na odmorištima autobanova ("Transitshops"), bili su namijenjeni jedino putnicima/kupcima iz nesocijalističkih/kapitalističkih država i za ulazak u njih tražena je putna isprava. Ovi Intershopovi kupcima su nudili mogućnost i samoposluživanja. Dodatno, pojedini duty-free artikli poput duvana, alkohola, kafe, parfema, brendirane garderobe, satova i nakita zahtijevali su strani pasoš. Cijene ovih proizvoda bile su značajno manje nego u Zapadnoj Njemačkoj ili Zapadnom Berlinu, dok je druga roba za koju bi eventualno bili zainteresovani Istočni Njemci bila skupa.
Istočni Njemci nisu mogli legalno da zamijene DDR marku za čvrstu valutu. Jedini legalni način dolaska do čvrste valute za Istočne Njemce bio je u vidu poklona od rodbine sa Zapada ili plata zarađena na radu u zapadnim zemljama. U 1974, postojalo je 271 Intershopova. U 1977, Erih Honeker javno je osudio postojanje istih na državnoj televiziji. No mnogi Istočni Njemci nastavili su da kupuju tamo zbog izbora, želje ili kvaliteta ponuđene robe. Intershopovi su djelovali kao ispušni ventil, doduše limitirani za istočnonjemačke potrošače željne kvalitetne robe.
Početkom 1979, od Istočnih Njemaca je zahtjevano da promijene čvrstu valutu u državnoj banci (Staatsbank der DDR) u takozvane forum checks. Forum check marka imala je vrijednost jedne zapadnonjemačke marke. Forum Außenhandelsgesellschaft mbH bila je jedna od najvažnijih i najznačajnih firmi u KoKo imperiji. Pripadala je Hauptabteilung II. Uprkos obavezi tajnosti poslovanja, izdavanje “čekova” služilo je i za evidentiranje i kasnije provjeru građana DDR korisnika njihovih usluga. Osim poslovnih aktivnosti korištena je i za obavještajne poslove.
Osamdesetih, postojalo je 380 Intershopova i prihodi su se mjerili u milijardama DEM. Kao dodatak Istočnim Njemcima bez čvrste valute, od 1962 postojalo je 300 Exquisit prodavnica (sa skupljom odjećom, obućom I kozmetikom), a od 1976 i 550 Delikat prodavnica sa skupljom hranom. Većina robe u Exquisit i Delikat prodavnicama bila je istočnonjemačkog porijekla ali je bila nedostupna u običnim prodavnicama. Namjena ovih prodavnica bila je u omogućavanju Istočnim Njemcima pristup kvalitetnojoj robi i apsorbovanje jače kupovne moći.
Štazi je veoma blisko nadzirao Intershopove u kojima su uglavnom na kasama bili zaposleni njegovi saradnici ili rođaci njegovih službenika. U pojednim prodavnicama postavljene su sigurnosne kamere uz provjere pasoša kupaca. Transport roba takođe je brižno praćen. No i pored toga bilo je brojnih krađa kao i nekoliko razbojništava. Osim regularne policije u istragu ovih dešavanja obavezno bi se uključivao i Štazi. U mnogim ovim slučajevima zaposleni su bili uključeni u nelegalne radnje. Od osamdesetih, zaposleni u Interšopu primao je dio plate u stranoj valuti ali je po pravilniku morao da preda sav bakšiš.
Intershop je rasformiran po ujedinjenju Njemačke 1990.
Pošto fotografisanje Intershopova nije bilo dozvoljeno, postoji veoma mali broj fotografija unutrašnjosti radnji. Većina njih potiče iz Štazijevih arhiva.
Genex
Die Geschenkdienst- und Kleinexporte GmbH (skraćeno Genex; kasnije Genex Geschenkdienst GmbH) osnovan je 1956 po nalogu Vlade DDR. Radilo se o jednom od glavnih izvora deviza za Kommerziellen Koordinierung, jednom od odeljenja Ministarstva za spoljnju trgovinu DDR. Sjedište se nalazilo u Istočnom Berlinu.
U početku je korišćen samo kao poklon – servis parohija pošto je Zapadna Njemačka licima iz DDR uskratila pristup čvrstoj valuti.
Nakon izgradnje Berlinskog Zida 1961 posao je nastavio da se širi, čak i na Dansku (preko Jauerfood AG iz Kopenhagen-Valby) i na Švajcarsku (preko Palatinus GmbH iz Ciriha). Sve do 1989 bilo je omogućeno direktno slanje “poklona” (Westpakete) iz Zapadne Njemačke ka DDR preko naloga Geneksovih kataloga, a sjedište firme - Intergeschenkedienst nalazilo se u Štutgartu sa kancelarijama u Zapadnom Berlinu, Dortmundu, Frankfurtu na Majni i Minhenu.
Genex je nudio katalog darova koje su građani Zapadne Njemačke mogli da uplate u zapadnonjemačkim markama i direktno pošalju na adrese u DDR.
Devedeset posto robe u katalogu bilo je DDR – proizvodnje. Pored hrane i robe široke potrošnje kao što su nameštaj, kozmetika, odeća, alat i hi – fi sistemi, takođe su nuđeni bicikli, automobili (bez uobičajenog višegodišnjeg čekanja), kamp – kuće, montažne Neckermann kuće.
Pored motocikala MZ i Simson, te Jamaha motora iz 1986, tu su bili i istočnonjemački automobili Trabant, Wartburg (uključujući Pickup), laka teretna vozila Barkas kao i vozila istočnoevropske proizvodnje Škoda, poljski Fiat i Lada. Tu su bila vozila i iz “zapadne” proizvodnje poput Fiat Uno 60 Super, Renault 9 GTL, Ford Orion, VW Golf, VW Passat i VW Transporter, a ponekad su nuđeni i modeli Mazda, BMW i Volvo. Automobili su se isporučivali u roku od samo četiri do šest nedelja. Primilac nije snosio nikakve troškove.
Korisnici Geneksovih Westpakete mogli su biti samo građani DDR sa rodbinom i prijateljima iz Zapadne Njemačke. Ko je kod kuće imao pristupa konvertabilnoj valuti (“zapadnom novcu”) do istih proizvoda mogao je doći preko Intershopa. Svi ostali građani DDR u Genex – katalozima mogli su da vide prestižnu robu i njenu vrijednost u konvertabilnoj valuti na koju su u slučaju na primjer automobila plaćenog u DDR markama morali da čekaju duže i od 10 godina. Samo u 1973 godini 6800 Vartburga kupljeno je preko Genex kataloga.
Zvanični kurs 1 DDR marka za 1 DEM nije se naglašavao u katalozima. Tako da je Trabant prodavan za 8.000 DEM, za razliku od 10.000 DDR maraka. Vartburg je prodavan za 9.000 DEM umjesto za 20.000 DDR maraka.
Građani DDR angažovani na radu u “socijalističkim zemljama”, naročito na sovjetskom gasovodu “Družba” iako nisu imali pristup DEM marakama već sovjetskim rubljama, mogli su dio svojih plata da stave na “Geneks račun” i da konkurišu za „Ost-Ausgabe“ – “istočno izdanje” Geneksovih kataloga.
Istočno izdanje Geneksovih kataloga razlikovalo se od zapadnog izdanja po tome što u njemu nije bilo robe uvezene sa Zapada.
U Istočnom izdanju nalazila se roba proizvedena u DDR ali i iz zemalja SEVa koju je u slobodnoj prodaji bilo teško naći poput cementa, pločica, vibracionih bušilica ali i automobila.
Prema statistici Bundesbanke, od 1967 do 1989 od predstavništava Geneksa na Zapadu te od samih građana i organizacija iz DDR prihodovano je 3,3 milijarde DEM.
Posle restruktuiranja i tranzicije konačna likvidacija preduzeća izvršena je 1992.
Hotel Neptun
Hotel Neptun, gostinski objekat sa pet zvjezdica na obali Baltičkog mora u Varnemundeu počeo je sa radoma 1971 kao dio Interhotela. Hotel sa 18 spratova, sobama sa pogledom na more, centrom za talasoterapiju, restoranima, bistroima, barovima, barovima na plaži, panoramskim kafeom te prvom u DDR - Discothek Da Capo.
U početku je hotel bio rezervisan za inostrane turiste. No posle 8. Kongresa i smjene Ulbrihta sa Honekerom u skladu sa njegovom politikom jedinstva ekonomske i socijalne politike dobar dio hotela bio je popunjen domaćim (sindikalnim) gostima. Iako su posjetioci birani po socijalističkim kriterijumima bio je u najvišem cjenovnom rangu u DDR.
Pored domaćih turista i poslovnih ljudi sa Zapada, hotel su posjećivali i državni gosti poput Fidela Kastra i Vilija Branta. Za Štazi je ovo bila dobra prilika za prikupljanje informacija. Stoga ne čudi što se Neptun nazivao i “Štazi – Hotel”. Između posjetioca sa Zapadi i Istoka često se razvijala i crna berza.
Hotel nije primao strane valute već je vršena legalna i obavezna razmjena za “Neptun – novac”. Devize su zatim odlazile „Devisen-Beschaffer“ Golodkovskom i njegovom Kommerzielle Koordinierung za potrebe nabavke kvalitetne hrane. Posebna pogodnost hotela bila je mogućnost prijema programa televizija sa Zapada u sobama na zapadnoj strani zgrade.
Neptun nije bio u sastavu Interhotela već je zvanično djelovao kao trgovinska organizacija u čemu je sa još jednim hotelom iz Potsdama bio izuzetak. "Kommerzielle Koordinierung" i Golodkovski bili su veliki pobornici projekta ovakvog hotela i njegovog direktora Vencela (pseudonim IM „Wimpel“). Bez njihove pomoći i posebnog uticaja obavještajnih krugova, Neptun nikada ne bi proradio u ovakvom obliku na baltičkoj obali.
Smatra se da mu je namijena bila obezbjeđivanje luksuza pri obavljanju međunarodne trgovine, uključujući i onu sa oružjem.
Posle ujedinjenja dvije Njemačke o hotelu su snimljene brojne televizijske emisije. U “hotelu špijuna” glavni menadžer IM „Wimpel“ i recepcioner IM „Benjamin“ branili su boje Štazija.
MPi 940
Automat 940 modernizovana je i znatno izmjenjena verzija automata AK 47/74 Kalašnjikov. Presudna inovacija bila je predviđeni kalibar, umjesto tipičnog 7,62mm izabran je 5,56x45 u skladu sa NATO standardima.
Ideja je bila da se poslovična pouzdanost Kalašnjikov sistema ponudi korisnicima 5,56x45 municije. Zbog široke lepeze potencijalnih kupaca i korištenja oružnog sistema opštepoznatog imena, vjerovalo se da 940 može postati poslom vijeka.
Iza razvoja i predproizvodnje 940 nalazio se Kommerzielle Koordinierung preko svojih firmi Abteilung Handelspolitik i IMES GmbH. Tajni razvoj vršen je u jednom od odeljenja Ministarstva državne bezbjednosti pod nadležnošću pukovnik Dreslera. Za prvi proizvodni pogon određena je fabrika oružja u Viesi. Vjerovalo se da MPi 940 ima potencijal da Kommerzielle Koordinierung donese mnogo milijardi maraka. Prema nekim izvorima već u 1989 godini zaključeni su sporazumi o isporuci većeg broja komada. Peru je želio da opremi svoje policijske snage sa 940, a Indija je imala potrebu za preko 10 miliona komada. Na prelazu 1989/1990 ovaj džinovski posao izvoza naoružanja bio je spriječen od strane tada već Savezne Republike Njemačke. Ista je kao pravni sljedbenik DDR morala da plati penale zemljama čije naredbe su otkazane.
Devisenbeschaffer Alexander Schalck-Golodkowski
Političar i trgovac iz DDR. Rođen 1932 kao sin ruskog apatrida usvojen od strane Šalkovih. Od 1956 do 1975 zvanično je radio u domaćoj i spoljnoj trgovini, a od 1967 kao oficir na specijalnom zadatku MfS. Na čelu Kommerzielle Koordinierung od 1966 do 1986.
Jedan od pobornika i stvoritelja KoKo imperije optuživan za prevare, izbjegavanje poreza, kršenje embarga, korištenje represivnog aparata u komercijalne svrhe, trgovinu oružjem.
Bio je omiljeno i uvijek rado viđeno lice kod partijske vrhuške koju je “čašćavao” poklonima reda od kolor televizora do (film-za-odrasle)-o – časopisa i narkotika zaplijenjenih na graničnim prelazima i koja je preko MfS nalazila put do Kommerzielle Koordinierung.
Obične Istočne Njemce znao je da iznenadi uvozima banana, jabuka i slične tada za DDR građane rijetke robe.
Istakao se početkom početkom osamdesetih u pregovorima između Šmita i Honekera kao i 1983 kada je tokom pregovora sa ministrom finansija Bavarske uspio da obezbjedi kredite koji su uz 17 miliona tona nafte iz SSSR spasili DDR od bankrota.
Sa Kommerzielle Koordinierung uspevao je da premosti trenutne nesolventnosti države, nedostatak deviza, partijske i Štazi fondove uz vještinu djelovanja na Zapadu.
Sa svojim starješinom, pukovnikom Hajnc Volpertom, 1970, na Štazijevom Pravnom fakultetu kod Potsdama odbranio je doktorsku disertaciju na temu “izbjegavanje ekonomskih gubitaka i generisanje dodatnih deviza”. Ovaj rad je bio strogo čuvana tajna do kraja DDR. „Doktorvater“ bio je ministar državne bezbjednosti Erih Milke koji nije imao ni srednju školu. Golodkovski nikada nije proglašen za generala Štazija da se ne bi ogolila umješanost MfS u sektor trgovine. Ipak uživao je platu i privilegije general pukovnika.
Tokom kasnih osamdesetih, Golodkovski je bio jedan od autora “Analize ekonomske situacije u DDR sa zaključcima” kao predložak za Politbiro oktobra 1989. Radi se o prvom izvještaju gdje su prezaduženost I ekonomski poremećaji nazvani pravim imenom. Na poslednjem sastanku Politbiroa 3 decembra 1989, Golodkovski je isključen iz SED zbog novinskih natpisa o kriminalnim aktivnostima KoKo grupe. U strahu od daljih represalija u panici je prebjegao u Zapadnu Njemačku gdje je završio u pritvoru.
Iako je optuživan, držan pod istragom i suđen za utaje, prevare, pronevjere, narkotike, špijunažu, ilegalnu trgovinu oružjem i kršenje embarga, mnoge presude su odbačene, a zatvorska kazna jedne pravosnažne presude suspendovana. Zbog zdravstvenog stanja proglašen je nepodobnim za suđenja. Po nekim podacima ovakvom statusu ima se zahvaliti i brojnim poznanstvima sa zapadnonjemačkim političarima i biznismenima sa kojima je drugovao i trgovao te vjerovatnoj saradnji sa BND.
Odlikovanja
1969: Vaterländischer Verdienstorden der DDR in Gold
1974: Karl-Marx-Orden
1979: Verdienter Mitarbeiter des MfS
1980: Medaille der Waffenbrüderschaft in Gold (vom MfS)
1982: Karl-Marx-Orden
1983: Held der Arbeit
1984: Großer Stern der Völkerfreundschaft
Dopuna: 22 Sep 2014 1:42
Hotel Lux
Hotel Lux u Tverskoj ulici 36 nije bio hotel sa pet, četiri ili dvije zvjezdice već sa jednom, Crvenom Zvijezdom. U prvim godinama Sovjetskog Saveza predstavljao je dom za mnoge komuniste u egzilu iz čitave Evrope, naročito za komunističke izbjeglice iz Njemačke tokom nacističke ere. Mnogi od njih postaće vodeće figure posle WWII.
Originalno, Lux je izgrađen kao elitni hotel Francija, 1911. Hotel je preuzet od strane Boljševika tokom Oktobarske Revolucije i preimenovan u Hotel de luxe. Stavljen je na upotrebu Kominterni za prijem komunističkih revolucionara iz cijelog svijeta. Gosti su smještani po hijerarhiji, individue veće važnosti dobijale su bolje sobe dok su u nekim održavani sastanci.
1921, 600 delegata iz 52 zemlje održalo je u hotelu Treći svjetski kongres komunističke internacionale. Sa “poplavom” internacionalnih revolucionara hotel je postao poznat kao “štab svjetske revolucije”.
Komunisti iz preko 50 zemalja dolazili su na kongrese, obuku i rad. Tokom tridesetih, Josif Staljin prepoznaće internacionalni karakter hotela uz sumnju da njegovi stanari mogu biti potencijalni špijuni. Njegove “čistke” kreirale su atmosferu straha među stanarima, koji su se suočavali sa nepovjerenjem, doušništvom, i noćnim hapšenjima. “Čistke” su u hotelu doživjele vrhunac u period od 1936 - 38. Njemci koji su pobjegli pred Hitlerom u sigurnost SSSR suočili su se sa ispitivanjima, hapšenjima, torturom te upućivanjem u logore za prinudni rad. Većina od 178 vodećih njemačkih komunista ubijenih u Staljinovim čistkama bili su stanari Hotela Lux.
1933, dvije zgrade dodate su hotelu i broj soba izašao je na 300. Naziv ulice promijenjen je u Gorki 10.
1933, bila je i godina Adolfa Hitlera kada se dočepao vlasti. Ubrzo je počeo sa hapšenjima i zatvaranjima hiljada komunista i socijalista. Njemački komunisti krenuli su u bijeg ka SSSR i hotel Lux počeo je da se puni njemačkim izbjeglicama.
Osim partijskih funkcionera tu su bili i savjetnici, prevodioci i pisci sa porodicama. Hotel je bio prenaseljen i uslovi života bili su teški. Hotel je konstantno bio “zaražen” pacovima po izvještajima iz 1921. Vruće vode bilo je samo dva puta nedjeljno, što je tjeralo stanare da se kupaju u grupama, po četvoro. U zajedničkim kuhinjama stanari su pripremali hranu. Uprkos teškim uslovima među stanarima je vladalo kamaradstvo. Djeca su se igrala u holovima i pohađala su školu na njemačkom jeziku - Karl Liebknecht School, formiranoj za djecu izbjeglica.
1934 posle ubistva Kirova, Staljiin je započeo kampanju političkih represalija i čišćenje Partije od “neprijatelja naroda”. Staljin je vidio stanare Hotela Lux kao potencijalne špijune i od 1936 Velika Čistka počela je da zahvata i stanare hotela. Hotel je dobio i drugi nadimak “zlatni kavez Kominterne” pošto mnogi nisu smjeli da ga napuštaju.
Između 1936 – 1938 mnogi stanari bili su uhapšeni i ispitivani od strane NKVD. Sumnje i izdaje stvorile su atmosferu straha. Hapšenja su vršena u sred noći tako da su neki stanari spavali u odjeći dok bi drugi ribali pod ili igrali igre koncentracije radi maskiranja stresa.
Za hapšenja uglavnom nije bilo razloga, a ista su uz ispitavanja poslužila za širenje atmosfere terora. Bilo je pitanje slučaja na čija vrata će NKVD pokucati u ranim jutarnjim satima. Posle hapšenja vrata od sobe uhapšenika bila bi zapečaćena. Žena I djeca morali su da se premjeste u druge sobe uz karakteristiku “neprijatelja naroda”. Djeca čiji bi roditelji bili uhapšeni završavala su u sirotištima gdje su neki umirali od bolesti dok bi se ostali odricali svojih roditelja i njemačkog identiteta. Neki od uhapšenika bili bi pogubljeni ili poslani u GULAG dok bi oni koje bi NKVD vratio u hotel stanari sumnjičili za izdaju drugih.
Od 1938, za odlazak u gornje dijelove hotela bila je neophodna propusnica - propusk document koji je dozvoljavao prolazak pored naoružane straže, koja je stajala ispred elegantnog Art Nouveau lifta. Čak ni visoki rukovodioci Kominterne nisu mogli da prođu stražu bez propusnice.
Od 1400 vodećih njemačkih komunista, 178 pogubljeno je u Staljinovim čistkama. Skoro su svi bili stanari Hotela Lux. Za komparaciju, nacisti su ubili 222 od 1400 ovih komunista. Bila je I izreka među njemačkim komunistima – “šta je Gestapo propustio, NKVD je pokupio”.Kada je Lav Trocki ubijen 1940, “čistka” je u hotelu stopirana što je donijelo momentalno olakšanje među stanarima.
Deset mjeseci kasnije, juna 1941, Njemačka je u Operciji Barbarosa napala SSSR. Tokom 1941 hotel je evakuisan. Prvi stanari vratili su se februara 1942. Na kraju WWII “Ulbrihtova grupa” napustila je Hotel Lux i prebačena na aerodrom radi povratka u Njemačku, 30 aprila 1945 gdje će biti postavljeni za nove lidere u sovjetskoj okupacionoj zoni, kasnije DDR. Namjena puta i karakter zadatka, članovima grupe bili su nepoznati sve dok nisu sletjeli u Berlin.Najmlađi u grupi bio je 24 – godišnji Volfgang Leonard.
Poslednji politički stanar napustio je hotel 1954, svojom voljom ili naredbom, nakon čega se hotel vratio normalnom poslovanju pod imenom hotel Centralnaja.
http://www.youtube.com/watch?v=nNgAo1w6wUU
Trejlerče
Ulbrihtova Grupa, predvođena Walterom Ulbrihtom, predstavljala je grupu izbjeglih njemačkih komunista koja se iz Sovjetskog Saveza vratila u Njemačku 30. aprila 1945. Sastavljena od funkcionera nekadašnje Kommunistische Partei Deutschlands i 10 ratnih zarobljenika – antifašista, imala je zadatak pronalaženja antifašista i pripremu terena za ponovno uspostavljanje komunističke partije po staljinističkoj liniji i sindikalnih organizacija u posleratnom Berlinu. Postojale su i dvije dodatne grupe u Saksoniji i Meklenburgu. Mnogi članovi grupe kasnije će postati visoki zvaničnici vlade u DDR.
Zadaci Ulbrihtove grupe i ostalog komunističkog kadra bila je priprema regiona za prihvatanje i praćenje instrukcija sovjetske okupacione uprave (SMAD) radi demontiranja nacističkg režima.
Grupa je ubijeđivala stanovništvo regiona da Crvena Armija neće uništavati niti porobljavati stanovništvo uz zahtjev za predaju nacističkih kriminalaca. Grupa je potencirala i odgovornost za naciste, Hitlera i prethodnu katastrofu koju su uzrokovali. Paralelno je uspostavljana i baza za komunističku partiju.
Ulbrihtova grupa napustila je Hotel Lux gdje su bili u egzilu više godina i iz Moskve doletjela u blizinu Berlina odakle je Ulbrihta jedan sovjetski oficir prebacio do štaba Georgija Žukova, prvog komandanta sovjetske okupacione zone. Posle tog sastanka, Ulbriht je upoznao ostatak grupe sa zadatkom.
Grupa je iz Žukovljevog štaba počela sa radom 2 maja 1945 u razrušenom Berlinu, pokrivajući 20 mjesnih zajednica i tragajući za socijaldemokratama, klericima, inteligencijom voljnom da im pomogne u lokalnoj administraciji.
Od 12. maja 1945 sovjetski komandant Berlina Berzarin, komunistički administratori mjesnih zajednica i gradski savjet prihvatili su Ulbrihtovu listu imena za popunu važnih administrativnih dužnosti u Berlinu. Jedan od 10 ratnih zarobljenika – antifašista postao je načelnik berlinske Policije.
Juna 1945, Ulbriht, Akerman i Sobotka vratili su se u Moskvu radi podnošenja izvještaja i prijema daljih instrukcija. Susreli su se sa Pikom, Staljinom i Ždanovim. Staljin je na sastanku zahtjevao stvaranje nacionalne radničke partije otvorene za radnike, seljake i inteligenciju. Želio je da partija radi na ujedinjenju Njemačke (civilno – demokratskom revolucijom) pošto su sumnjali u namjere Zapada u parčanje zemlje na djelove.
U Akermanovom manifestu KPD ciljevi su bili nastavak borbe za tekovine revolucije iz 1848, zemljišna reforma i uklanjanje ostataka feudalizma uz otvoreno protivljenje sovjetizaciji Njemačke. Cilj Partije bio je u uspostavljanju antifašističke, demokratske republike sa svim demokratskim pravima i slobodama za stanovništvo. Ponovnim uspostavljanjem KPD juna 1945, Ulbrihtova grupa postigla je prvi cilj. Jula 1945, KPD se uselila u zgradu Centralnog komiteta.
U sovjetskoj okupacionoj zoni, socijaldemokrate su pristisnute na ujedinjenje sa komunistima što je rezultiralo stvaranjem Sozialistische Einheitspartei Deutschlands ili SED gdje je Ulbriht igrao odlučujuću ulogu. Maksima diktature SEDa bila je - sve mora izgledati demokratski ali sve moramo kontrolisati.
7. oktobra 1949 formirana je DDR.
Do 1961 godine, 1,65 miliona ljudi napustilo je DDR. Ulbriht je uspio da ubijedi Hruščova za dozvolu za Zid. Izgradio ga je na prepad nabavljajući sa raznih strana građevinski materijal, bodljikavu žicu, beton uz maksimalnu tajnovitost namjene porudžbi. Parcijalno je i angažovao jedinice narodne policije, radničku miliciju i regularnu armiju od Zida ka dubini teritorije.
Dopuna: 27 Okt 2014 22:17
Berlin-Hohenschönhausen Memorial
Berlin - Hohenschönhausen Memorial (Gedenkstätte Berlin-Hohenschönhausen) muzej je i memorijalni kompleks u sjeveroistočnom berlinskom disktriktu Lihtenberg. Kompleks je otvoren 1994 na mjestu gdje se nalazio zatvor za političke kažnjenike. Objekat je vođen od strane Ministarstva Državne Bezbjednosti DDRa.
Za razliku od drugih vladinih i vojnih institucija bivše Istočne Njemačke, zatvor Hohenschönhausen nije zauzet na juriš od strane demonstranata posle pada Berlinskog Zida, što je omogućilo Štazijevom personal da uništi tragove i dokaze načina funkcionisanja zatvora i njegovu istoriju. Zbog toga, današnje znanje o funkcionisanju ovog zatvora za političke kažnjenike dolazi uglavnom od očevidaca i dokumenata prikupljenih od drugih istočnonjemačkih institucija.
Zatvor je pomenut u filmu Das Leben der Anderen (Životi drugih) iz 2006.
Oblast Hohenschönhausen prije WWII uglavnom je bila industrijska. Glavna zgrada zatvora prvobitno je služila kao fabrika za proizvodnju javnih kuhinja za potrebe socijalne službe. Zgrada od crvene cigle završena je 1939.
Po dolasku Sovjeta, juna 1945, sovjetska tajna policija preuzela je oblast Hohenschönhausen i pretvorila je u pritvoreničko – tranzitni specijalni kamp No. 3. Kamp je služio i kao zatvor i kao tranzitna tačka.
Životni uslovi bili su katastrofalni sa velikom smrtnošću uzrokovanom od neuhranjenosti, bolesti i hladnoće. Po nekim podacima radi se o 3.000 duša čija su tijela sahranjena u okolnim kraterima od bombi.
Kamp je zatvoren i pritvorenici su prebačeni u druge kampove do oktobra 1946. Posle zatvaranja Specijalnog kampa No.3, kompleks Hohenschönhausen služio je Sovjetima kao zatvor tokom zime 1946 – 47. Bivša trpezarija pretvorena je u podzemni zatvorski prostor, tkz. “ podmornicu” argatovanjem zatvorenika.
Zatvor je preuzet od Sovjeta i ponovo otvoren od strane istočnonjemačkog Štazija (MfS), 1951. Štazi je dodao nove zatvorske zgrade (služeći se argatovanjem zatvorenika) kasnih pedesetih. Nove zgrade uključivale su 200 zatvorskih ćelija i sobe za isleđivanje. Posle izgradnje Berlinskog Zida, 1961, zatvor je korišten i za “smještaj” onih koji su pokušavali da napuste DDR, pored političkih zatvorenika koji su tu držani. Zatvor je korišten do događaja iz 1989, a zvanično je zatvoren 3. oktobra 1990.
Glavni zatvor uključivao je i bolničko krilo, izgrađeno pedesetih i prošireno 1972. Bolnica je obrađivala zatvorenike iz sva tri berlinska zatvora, a ponekad i iz regionalnih Štazijevih zatvora. Bolnica je imala 28 kreveta (u ćelijama), rentgen, previjalište i operacijske sale, laboratoriju, mrtvačnicu, i otvorene ćelije za vježbu (od zatvorenika nazvani “kavezi za tigrove”).
Malo prije zatvranja, bolnicu je vodio doktor Herbert Vogel sa još 28 stalno zaposlenih Štazijevaca.
Hohenschönhausen je bio veoma važan dio represivnog sistema DDR. Iako su tortura i fizičko nasilje bili uobičajeni u Hohenschönhausenu (naročito tokom pedesetih), psihološko zastrašivanje bio je glavni metod represije uključujući tehnike lišavanja sna, totalne izolacije, prijetnji prijateljima i članovima porodice, kao i korišćenje komora za torturu vodom.
Razlog nesmetanog funkcionisanja Hohenschönhausena bio je u tome što je oblast predstavljala zabranjenu zonu. Zatvor je bio lociran u velikoj zabranjenoj zoni koja se graničila sa velikim vojnim gradom. Zvanično zatvor nije ni postojao, a bio je van svih mapa i karata. Ove mjere, kombinovane zajedno zatvor su čuvale u potpunoj tajnosti i veoma malo ljudi je znalo šta se događa unutar zidova objekata.
A unutar zidova zatvora politički zatvorenici bili su subjekat ekstremnih tehnika isleđivanja. Od 1951 do 1989 na sastanak sa sudbinom upućeno je nekoliko hiljada, po nekim podacima i više od 16.000 političkih zatvorenika uključujući mnoge poznate figure opoziciono nastrojene prema Vladi DDR i njenoj politici.
Cilj službenika zatvora Hohenschönhausen bila je destabilizacija zatvorenika radi stvaranja totalnog osjećaja bespomoćnosti. Zatvorenici nikada nisu informisani o tome gdje ih drže i u osnovi bili su u potpunosti izolovani od ostatka svijeta.
Radi dodatnog “onesposobljavanja”, zatvorenici su držani striktno izolovani jedni od drugih. Zatvorenik nikada ne bi vidio drugog zatvorenika iako ih je po 200 držano u isto vrijeme. Na svakih 3 – 5 minuta stražar bi provjeravao zatvorenika. Efekat ovakvih uslova vodio je ka potpunom slomu zatvorenika koji su se osjećali u milosti i nemilosti svemoćne državne vlasti. U zatvoru ispitivanja su bila naročito okrutna.
Zatvorenici bi uglavnom bili podvrgavani višemjesečnim ispitivanjima tokom kojih bi visokoobučeni isljednici služeći se ekstremnim tehnikama i metodama, uključujući i torturu “cijedili” inkriminišuće informacije.
U zatvoru su našli mjesto i mnogi od Berlinera koji su po podizanju Berlinskog Zida pokušali da se prebace na Zapad. Karakteristika Hohenschönhausena bila je u tome da to nije bio stvarni zatvor već “istražni” zatvor u kojem su od zatvorenika cijeđena priznanja za “zločine” posle čega bi bile podignute zvanične optužnice na osnovu kojih su zatvorenici slani u “pravi” zatvor. Zadržavanje i isleđivanje zatvorenika u Hohenschönhausenu vršeno je u vremenskom periodu od 2 dana do 2 godine po osobi što je davalo novo značenje procesu utvrđivanja krivice.
Tokom postojanja zatvor je imao dvije ere – ranih pedesetih vođen je tradicionalnim metodama iznuđivanja priznanja kroz torturu i fizička prebijanja koja su vršena u podrumskoj prostoriji nazvanoj “Podmornica”. Podrumska prostorija zatvora nazvana je Podmornicom usljed stalnog mraka pri čemu bi se lako gubio pojam o vremenu. Pet od sedam ljudi držano je u podrumu sa kofom za toalet i nikome ne bi bilo dozvoljeno da govori ili da sjedi.
Kasnih pedesetih došlo je do promjene Štazijevih tehnika uz izgradnju nove zgrade (prinudnim radom) za potrebe sekcije za vršenje mentalne torture. Dobro izučene i primjenjene tehnike izolacije stavljene su u upotrebu uključujući uskraćivanja sna, totalnu izolaciju i prijetnje prijateljima i rodbini. Po svjedočenjima, novi zatvor djelovao je gore nego stari sa komorama za torturu vodom u “Podmornici”.
Treba imati na umu da su se mnogi sužnji našli u ovom zatvoru na maltene neograničeni vremenski period “zahvaljujući” ogovaranju komšija i rodbine. Štazi je redovno zastrašivao i lagao ljude da bi ih okrenuo protiv rodbine i prijatelja. U takvoj “atmosferi” mnogi su radili sve da bi se izvukli iz kandži tajne policije.
Pošto nije bio poznat, zatvor nije bio metom juriša demonstranata posle pada berlinskog Zida. Ova okolnost omogućila je zatvorskim službenicima da unište većinu dokaza njihovih aktivnosti. Danas, većina saznanja dolazi od bivših zatvorenika, personalnih dosijea i dokumentacije iz drugih institucija DDR.
Hohenschönhausen Memorial (Gedenkstätte) formiran je ranih devedesetih od strane bivših robijaša. Zatvor je kategorisan kao istorijsko mjesto 1992, a za posjetioce je otvoren 1994.
Memorijal je otvoren preko čitave godine uz mogućnost obilaska na engleskom jeziku jednom dnevno. Posjetioci mogu obići memorijal jedino u grupama.
http://en.stiftung-hsh.de/document.php?cat_id=CAT_231
https://en.wikipedia.org/wiki/Berlin-Hohensch%C3%B6nhausen_Memorial
|
- Warnemunde
