offline
- Pridružio: 03 Mar 2010
- Poruke: 186
|
Istoriski zapis o oslobođenju od Turaka i Bugara u vlasotinačkom kraju
(iz letopisa škole u Kruševici)
Posle Karađorđevog ustanka u Šumadiji, ceo vlasotinački kraj bio je, neprestano, za čitavih 70 godina u neprekidnoj grozničavoj akciji za oslobodjenje od Turaka.
„Puče puška niže Beograda
Druga puče ukraj Duboga
treća puče usred Šumadije
uzdiže se butun Šumadija
I pred njom Petroviću Đorđe
Zadrma se Turska carevina
Začudi se sedam kraljevina
Da što radi mlada Srbadija.“
Tako je narodni pesnik izrazio svoje divljenje prema borbi koju je srpski narod poveo protiv silne turske carevine.
Ta oslobodilačka težnja zahvatila je snažno narod i držala ga do oslobođenja 1878. godine.
Takva psiholoska gotovost s jedne strane a druge, zulum i bezakonje svake vrste dizalo je narod na oružje.
Jedan od prvih ustanka bio je 1809 godine, a vodili su ga: Ilija Strelja, Sava Dedobarac, Cvetko R i drugi.
Drugi ustanak izveden je 1821 godine (Vladika Milentije).
Treći ustanak izveden je pod vođstvom Stanka Antonijevica zv. „Bojadzije“ iz 1841. godine. Takozvana „Bojadžinska buna“.
Do oslobodjenja tojest. 1878 godine bilo je još dva ustanka malih razmera, ali, ovaj pod vođstvom „bojadzije“ bio je jedan od najačih, najpripremljenih.
Iz ovog ustanka i datira poznata sevdalinka:
„More vrćaj konja ago, Abdal-ago
more vrćaj konja, pišman ćeš da budeš
more negu vrćam da znam da poginem
Puče puška iz gusti orasi
te obori agu Abdal-agu.“
Stanko je sa svojim bratom prokrstario ceo vlasotinački, leskovački, niški, zaplanjski i lužnicki kraj.
Svuda je pronašao i organizovao najbolje ljude.
U leskovcu je imao Kocu Muldžiju i pop DJordja iz Poljanice.
Niš mu je vodio Miloje Jovanovic iz Kamenice, Zaplanje Nikola Srndakovic iz G. Dusnika.
Pored ovih glavnih vodja i organizatora ovog ustanka bili su i sledeći: Ilija Nikolić iz Jastrepca, Cvetko Kucula i Mita deda Ujin iz Vlasotinca, Stojan iz Matejevca, Stojan Čavdar iz Krusevice i Stojan i Kitka braća iz Kravlja i drugi.
Aprila 1841 godine ustanak je buknuo u Vlasotincu. Prema Grdelici je bio Ceka Vučković, prema Leskovcu Stanko, prema Predejanu Ilija Nikolic, prema Svođu Lepoje iz Gare.
Ustanici su se držali 4-5 meseci.
No kad je u Niš stigao Jakup-paša sa Rafit-begom i carigradskim Terfik-begom i Đuruk-Teskeredžijom-na vlasotinačke ustanike je upućena vojska od 10 000 ljudi i oni su posle zilavog otpora podlegli.
Vlasotince je spaljeno. narod se je razbežao i dugo krilo po šumama (bio u „bežaniji’-po zbegovima).
U poznu jesen vraćao se narod na svoja zgarišta.
Te godine su vinogradi bili rodili kao nikada a bačve i burad nije bilo jer je sve izgorelo.
Tada je narod kopao jame u zemlji i tu sipao grožđe.
Glavne bitke su bile na Kosovici, Vrapčem Ridu, Orašja, Gložanu, na ušću Vlasine u Moravu i kod sela Crna Bara gde i danas stoje spomenici (već porušeni tadanjih vojskovodja (predvodnika).
Turci da bi omrzli kod naroda, „bojadžiju“ za sve su krivili njega, tako da je otuda ceo događaj očito u uspomeni naroda pod imenom „bojadzinska pljačka’.
Sada ćemo preci na otvaranje skole i verujem da ce nam posle ovog izlaganja biti jasan njen znacaj i uloga u onom dobu, jer su nju pohadjala deca oz 11. sela.
Jos pre oslobođenja od Turaka osnovana je škola. Ona i mnoge druge škole su otvarane na zahtev srpskog življa, a uz pomoć i intervenciju kneževine Srbije, koja je jos priznavala sultanovu vlast, a pomoću ruskog konzula u Carigradu.
Tako su 1856 godine (krajem vladavine Aleksandra Karađordjevića i početkom 2. vladavine kneza Miloša) na intervenciju ruskog konzula u Carigradu otvorene škole (manastirske metode) u Grdelici, Kozaru, Vlasotincu, Kononici, Crnoj Travi i Krusevici.
Ovaj kraj je tada još bio odcepljen od kneževine Srbije. Ovo prvo otvaranje pomenute škole bilo je propraćeno Fermanom, potpisanim od strane velikog Vezira.
Po rečima Vasiljka Milosavljevića „pisara’ poslednjeg učitelja škole manastirskog metoda u Grdelici.
Ferman je bio napisan na 4 jezika i prilepljen na vratima škola (ruski, engleski, francuski, turski).
Turci su poštovali Ferman. U Fermanu je pored ostaloga doslovce bilo napisano i ovo:“ Otvara se narodna srpska škola u Kruševici i odobrava rad Daskala koga selo izabere.
Nagradu Daskalu isplaćuje seoski, odnosno crkveni tutori po slobodnoj pogodbi sa Daskalom“.
Škola je bila smeštena u crkvenim konacima. Tu oko crkve koja i danas stoji bilo je nekad selo Kruševica. Ali kad je ranije od strane turaka tuda proveden drum, narod, da bi se sklonio od turskog zuluma i selo je raseljeno na bližne brežuljke više crkve, gde je sada uglavnom selo. Decu su učili sveštenici.
Đaci su stanovali u crkvenim konacima i četvrtkom i nedeljom odlazili su kući za hranu i preobuku.
U ovu su školu dolazila deca iz sledećih sela: Kruševica, Boljare, Crnatovo, Ravni Del, Dejan, Bilo, DŽakmonove, Zlaticevo, Svođe, Jakovljevo i Oraha.
To je bila najstarija škola u ovom kraju, tu su dolazila deca imućnijih roditelja.
Tada je bilo retko pismenih ljudi. Tek posle oslobođenja od Turaka 1878. godine u školi počnu predavati Svetovni učitelji i škola dobija stalnost.
Školsku zgradu je napravila crkva od svojih prihoda i na svom imanju.
Prvi Svetovni ucitelj bio je Jovan Bivolarević rodom iz leskovca, koji je pod starost za vreme i svetskog rata ubijen od starne Bugara u Surdulici, gde je bio pomocnik načelnika vojne stanice.
Zapamćeniji učitelj pre i za vreme Prvog svetskog rata bio je Danilo Tepavac (sin Mirko Tepavac-podvukao M.M), koji se po završetku Prvog svetskog rata rata ponovo vratio u Kruševicu.
O njegovom radu i narodnom prosvećivanju ljudi i danas sa postovanjem pričaju u selo kruševica kod starije generacije.
Posle Danila Trpavca dolazi učitelj Aleksandar Nagorni, koji je uspeo da podigne novu školsku zgradu od tvrdog materijala, ali je morao tada zbog tadašnjih zaoštravanja političkih borbi da ode iz sela.
Ubijen je mučki od strane četnika 1943. godine za vreme okupacije 1941. godine u II svetskom ratu od nemaca i bugara..
U vremenu okupacije II svetskog rata ovaj kraj sa Kruševicom, pripao je Bugarskoj, pa je u školi bio smešten bugarski štab. Bugari su školu utvrdili bodljikavom žicom, a dvorište ogradili kamenim zidom debljine 6 sm.
Dok su bugari bili u Kruševici-do konačnog oslobođenja od fašizma u II svetskom ratu (1941-45), narod je dosta propatio u ovom kraju.
Mnogi su tučeni, prebijani i stavljani na razne muke zbog pružanja otpora porobqivačima.
Skoro su svi muškarci bili internirani u Bugarsku. Školski nameštaj su razvukli Bugari u privatnoj kući i obrazovali svoju školu, ali kratkog roka.
Škola je u očima naroda bila strašna i mučiliste, tako da nisu hteli decu u nju da šalju meštani.
Posle povlačenja Bugari su školu minirali i pretvorili je u razvaline.
Posle oslobođenja narod sela Krusevice je napravio novu školu, uz pomoc od 100 000 dinara za obnavljanje 1945. godine.
Posle oslobođenja zapaženu ulogu je imao bračni par učitelja Vučic D. Mihajlo-sa suprugom učiteljicom iz Arandjelovca, koji je radio na opismenjavanju alfabetskim tečajem odraslih, potom doneo prvu loptu u selo, a i organizovao folklornu i dramsku sekciju u školi i selo; da bi čak i imao zapaženo učeršće čak na republičkoj smotri takmičenja u narodnom folkloru i pevanja narodnij izvornih pesama-kraljice i lazarice.
U dodatku letopisa stoje imena i prezimena ucitelja i nastavnika i direktora skole, kao i godinu dobijanja imena „Karadjordje Petrovic“ i prerastanja sredinom 20. veka iz cetvororazredne u osmogodisnju osnovnu skolu, sa isturenim odeljenjima u selima:Crnatovo, Boljare, Ravni Del, Donji Dejan’
Ovaj zapis iz Letopisa napisao sam 1980.godine kada sam službovao kao nastavnik matematike u osmogodišnjoj osnovnoj školi „Karadjordje Petrovic“ u selo Krusevica u opštini Vlasotince.
17 mart 2010. godine Vlasotince
Miroslav B. Mladenović Mirac lokalni etnolog i istoričar
|
